Tradycja budowy szopek narodziła się w XIII wieku we Włoszech. Za ich „ojca” uważa się św. Franciszka z Asyżu, stąd do dziś szopki w kościołach franciszkańskich należą do najbardziej znanych. W kościele gliwickich franciszkanów od lat możemy podziwiać okazałą szopkę, z oryginalnej wielkości rzeźbami mistrzów snycerskich z Oberammergau w Bawarii, jedną z największych w przedwojennych Niemczech.

   Jednak ta najbardziej znana w naszym regionie, a podobno największa ołtarzowa szopka w Europie znajduje się w Bazylice św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach. Franciszkanie zostali sprowadzeni do Panewnik z Góry św. Anny w 1902 roku. Trzy lata później rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru. Początki budowy szopki sięgają roku 1908, kiedy to zaraz po konsekracji bazyliki przez kardynała Georga Koppa, zakonnicy przygotowali pierwszą skromną stajenkę. Po II wojnie światowej w 1949 roku pierwszy raz wybudowano stajenkę w centralnej części bazyliki nad ołtarzem głównym. Ostatnio w szopce pojawiły się w latach 90. XX wieku instalacje wodne, lasery, efekty świetlne i dymne. Stajenka budowana jest z bali i desek, nad nią rozciąga się namalowane na płótnie sklepienie niebieskie. Wewnątrz rozstawiane są figury z gipsu, drewna i masy żywicznej. Najstarsze z nich wykonano w II poł. Wszystkich figur jest około 120, ale nie wszystkie są co roku wystawiane. Co roku wymiary szopki ulegają zmianie. Aktualne wymiary są imponujące – 10 m głębokości, 18 m wysokości, a szerokość razem z nawami bocznymi wynosi 32 m. W Panewnikach można obejrzeć również inne szopki z różnych stron świata, szopkę ruchomą i z żywymi zwierzętami.

więcej: muzeum przy bazylice w Panewnikach

   Tradycyjne śląskie szopki domowe tzw betlejki (betlyjki) do niedawna towarzyszące powszechnie świętom Bożego Narodzenia zawsze nawiązywały swoim charakterem do szopki kościelnej. Śląska „betlyjka” to szopka z luźno ustawionymi w stajence i wokół niej nieruchomymi figurkami. Dzieciątko, Święta Rodzina, trzej królowie, trzech pastuchów, anioł, wołek i osiołek musiały być zawsze – to kanon. Inne figurki, np. wielbłąd, były już w śląskiej szopce rzadkością. Początkowo figurki wykonywano głównie z drewna, ale od połowy XIX wieku wobec coraz szerszego zainteresowania – zaczęły je wypierać masowo produkowane seryjne figurki z gipsu czy wypalonej gliny, a od pocz. XX wieku także z papier-mâché. Figurki były drogie, dlatego zakup rozpoczynano od Świętej Rodziny, a w następnych latach wzbogacano szopkę o kolejne figury Trzech Króli, pastuszków i zwierząt. Własnoręcznie robiło się stajenkę, najczęściej przygotowywał ją ojciec rodziny.

   Po wojnie wiele się zmieniło. Gipsowe figurki uchodziły za drobnomieszczańskie i niemodne. Mówiło się o nich nawet z pewnym zażenowaniem, wszyscy byli zauroczeni szopkami krakowskimi.

   Ich odrębność wykształciła się około II połowy XIX wieku. Twórcami tej oryginalnej formy byli początkowo murarze i pracownicy budowlani z przedmieść Krakowa. Stylowa różnorodność krakowskich zabytków dostarczała twórcom bogatego źródła inspiracji. Wykształciła się szopka w formie smukłej budowli z dominującymi wieżami. Były dwa rodzaje szopek: małe, bez teatrzyku, przeznaczone do postawienia pod choinki i duże, dochodzące nawet do trzech metrów, przystosowane do odgrywania przenośnego lalkowego widowiska ze specjalnie pisanymi tekstami i muzyką.  Podczas I wojny światowej władze austriackie zakazały kolędowania z szopkami. By nie dopuścić do zaniku szopkarskiej tradycji, w 1937 roku z inicjatywy Jerzego Dobrzyckiego – wielkiego miłośnika krakowskich tradycji i zwyczajów – zorganizowano u stóp pomnika Adama Mickiewicza konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską. I znów światowa wojna przerwała tę tradycję… Od 1946 roku organizacją konkursu zajmuje się Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Konkurs wykreował nowy rodzaj szopki krakowskiej, umownie nazwany szopką konkursową. Poza nielicznymi wyjątkami, szopki te nie pełnią już swej pierwotnej funkcji – nie są scenkami dla odgrywania przedstawień, miejsce kukiełek zajęły figurki nieruchome, lub – od lat 60. wprawiane w ruch mechanizmami elektrycznymi.

więcej: Kraków – Muzeum Historii Miasta

   W ostatnich 20 latach przypomnieli sobie o betlejkach muzealnicy. Wystawiane były i w Gliwicach i w Zabrzu. Rośnie też grono kolekcjonerów – wśród nich prym wiedzie pan  Leon Kampka z Chorzowa Batorego. Jego kolekcja liczy ponad sto stajenek, powstaje jednak od podstaw od 2003 roku, wcześniejszą, znacznie bogatszą, podarował bazylice w Piekarach Śląskich. Stajenki z kolekcji pana Kampki przed Świętami pokazywane są na wielu wystawach, niektóre z nich to wierne repliki przedwojennych.

   Z szopkami nierozerwalnie związana jest tradycja jasełek – ale o tym innym razem.

Gliwice – parafia franciszkanów

Panewniki – kościół

Panewniki – muzeum

Zabrze – kościół p.w. św. Józefa

Inne kościelne

Szopki krakowskie

Domowe