Gliwickie MetamorfozY

Emanuel Czmok 1867–1934

Małgorzata Malanowicz

www.gliwiczanie.pl gliwiczanie_metamorfozy@op.pl  

       
       

   Urodził się w Żernikach w rodzinie wytapiacza gliwickiej huty. Po szkole podstawowej ukończył szkołę realną przy ul. Górne Wały (obecne V LO) i idąc w ślady ojca rozpoczął pracę w tej hucie. Następnie ukończył naukę w Szkole Maszynowej i Hutniczej (obecna tzw „Czerwona Chemia”), po której został starszym mistrzem hutniczym huty. W latach 1914–1924 był zatrudniony w Dyrekcji Górniczej w Zabrzu. 

       
       

   Po przejściu na emeryturę w 1924 roku mógł całkowicie poświęcić się pracy badawczej, której od młodości oddawał się z ogromnym zapałem. Szczególnie interesował się światem roślinnym. W tej dziedzinie był współpracownikiem wielkiego śląskiego badacza przyrodnika prof. dr Th. Schulte. E. Czmok badał florę hałd, badał problem roślin w obyczajach na Górnym Śląsku – rośliny w ogrodzie chłopskim, zioła lecznicze. Z innych dziedzin zasłużył się jako zbieracz pieśni żołnierskich, bajek, komedii ludowych, legend oraz badał zwyczaje i obyczaje wśród ludzi. Miał ogromne poważanie wśród ludzi. Jednym z jego największych celów była walka o ochronę przyrody. W 1927 roku założył w Gliwicach Towarzystwo Krajoznawcze do którego od razu przystąpiło 70 osób w tym większość dyrektorów oraz nauczycieli szkół podstawowych i średnich. Należał do Komitetu Ochrony Przyrody Górnego Śląska. Żarliwie występował o rekultywację terenów zniszczonych przez przemysł. Od najmłodszych lat zbierał książki z interesującą go tematyką i doszedł pod koniec życia do sporej i wartościowej biblioteki. Gdy w ostatnich latach życia złożony chorobą nie mógł opuścić domu, poświęcił się pracy w ogródku, który stał się wzorcowym dla szkolnych wycieczek botanicznych. Opublikował dużą ilość artykułów w różnych czasopismach na Górnym Śląsku. Pisał zarówno w języku niemieckim jak i polskim. Swojej rodzinnej miejscowości poświęcił także kilka artykułów m.in. sagi o żernickim kowalu, o utopcu czy zatopionym młynie oraz "Was man sich in Oberschlesien von Karl Godulla erzählt" (Co ludzie na Górnym Śląsku opowiadają o Karolu Goduli) i "Festschrift zur Feier des 2. Bundesfestes des Oberschlesischen Arbiter Sangerbundes" (Księga pamiątkowa na uroczystość drugego zjazdu Górnośląskiego Robotniczego Związku Śpiewaków).

   Pisał o zwyczajach i obyczajach mieszkańców. Warto przytoczyć kilka nazw które utrwalił dla potomnych, a które były przez wieki w użyciu mieszkańców Żernik np. potok, który dzielił wieś na dwie połowy nazywano kiedyś ŻERNICZKA, część wsi za potokiem nazywano ZAWODZIE, most przez potok nazywano KŁODY, staw w środku wsi nazywano ZAPOJEC, sznur drzew wzdłuż potoku to OLSZYNA, gospodarstwo otoczone sosnami MROZKOWA SOSINA, miejsce nad stawem, gdzie zapadł się młyn to ZAPADNIONE, wreszcie grunty pod lasem miejskim nazywane były POD ŻORKIEM i stąd być może bierze się nazwa Żerniki, jak to wywodzi autor. 

   Emanuel Czmok ożeniony był z Anną Kucjas urodzoną 16 czerwca 1879 roku. Mieszkał w Gliwicach przy ul. Piotra Skargi 5. Zmarł w wieku 67 lat. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym.