Gliwickie Metamorfozy

Karl Schabik 31.10.188230.11.1945

Małgorzata Malanowicz

Gliwice 2007
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       

   Urodził się w Głubczycach. Tam ukończył gimnazjum. Studiował  na politechnice w Charlottenburgu (Berlin). W 1914 otrzymał tytuł Regierungsbaumeistra i wstąpił do służby państwowej, którą przerwał udział w I wojnie światowej (do 1918). Po zakończeniu wojny pracował w Siegburgu, w Westfalii - i stamtąd kandydował na stanowisko radcy budowlanego Gliwic. Został wybrany na ten urząd  22 maja 1919.  
       
   Schabik był miejskim radcą budowlanym w Gliwicach w latach 1919-1945, a więc przez 26 lat (po upływie I kadencji wybrano go w 1932 roku na następne 12 lat). Był też w latach 1930-1945 wiceprzewodniczącym Stowarzyszenia Muzeum Górnośląskiego w Gliwicach, przewodniczącym Związku dla Sztuk Pięknych na Górnym Śląsku, należał do grona opiekunów zabytków na Śląsku, był w zarządzie Śląskiego Związku Sztuki. Poza tym był członkiem wielu innych organizacji budowlanych i członkiem zarządu kościoła Wszystkich Świętych. Był członkiem Katolickiej Partii Centrum.  
   Wiele publikował m. in. wraz ze Stützem i Wolfem zredagował książkę "Dreistädteeinheit" - rzecz o połączeniu Gliwic, Zabrza i Bytomia; był współautorem monografii Gliwic z 1925 roku; publikował też wiele artykułów w gliwickich periodykach.

   Dzisiejszy wygląd miasta, zwłaszcza jego zabudowę, powstałą w latach międzywojennych, w dużej części należy przypisać właśnie Schabikowi - jako kierującemu całością spraw budowlanych miasta (od 1921 roku przejął on także sprawy budownictwa podziemnego). W jego działaniach widać wyraźny wpływ idei Ebenezera Howarda – „miasta ogrodu”  

   Schabik miał bezpośredni wpływ na powstawanie wielu projektów, tak urbanistycznych - całych fragmentów miasta, jak i pojedynczych budynków. W Gliwicach działało ówcześnie - przy urzędzie miejskim - tzw. poradnictwo budowlane, gdzie poprawiano indywidualnie powstające projekty budynków, tak więc wpływ radcy sięgał daleko poza obszar budownictwa komunalnego.

   Sam zaprojektował liceum im. Josepha von Eichendorff (Eichendorff Oberlyzeum) oraz Cmentarz Centralny przy współpracy architekta ogrodów Riedela.

       
   Wśród wielu założeń urbanistycznych, powstałych dzięki Schabikowi, trzeba przede wszystkim wymienić wytyczenie ulicy Styczyńskiego - jako osi widokowej na kościół w Szobiszowicach.
       
   Nie wiadomo nic o jego życiu prywatnym, poza tym, że mieszkał do 1925 roku na Wilhelmstr. (Zwycięstwa) nr 7, potem na Friedrichstr. (Kościuszki) nr 42  
       
   8 lutego 1945 roku został aresztowany przez NKWD i wywieziony do obozu pracy w Alszewsku koło Woroszyłowgradu, gdzie zmarł na czerwonkę.
       

 

W 140. rocznicę urodzin przedwojennego radcy budowlanego 
W ciemnym pokoju samotna postać. Na chwilę podchodzi do okna i jeszcze raz spogląda na ulicę. W części miasta, w której znajduje się służbowe mieszkanie, nie prowadzono walk. Nie, nie wyjedzie już ze swojego miasta. Mógł to zrobić, ale nie chciał. I nie ma w tym żadnego patosu. Odsuwa się od okna i siada w fotelu. Jest 8 lutego 1945 roku i wciąż pada śnieg. 
 
   
Tego dnia NKWD aresztowało Schabika, zabierając go prawdopodobnie z jego mieszkania przy Friedrischstrasse (Kościuszki). Nie wiadomo, czy Rosjanie zdawali sobie sprawę, kogo mają w swoich rękach. Prawdopodobnie nie, zresztą, dla nich był Niemcem, wrogiem. Radcę zapędzono na dworzec, do transportu, który docelowo zmierzał do obozu w Woroszyłowsku (dziś Alczewsk) na Ukrainie. Schabik został więźniem – robotnikiem przymusowym. Wytrzymał do listopada 1945 roku, kiedy zabiła go czerwonka. Miał wtedy 63 lata. 
 
Renesans Schabika 
 
W 1919 roku trzydziestosiedmioletni Karl Schabik przyjechał z Westfalii do Gleiwitz. Był już urzędnikiem budowlanym z dorobkiem, chciał jednak spróbować  sił jako ktoś, kto będzie mógł wpływać na architektoniczny kształt miasta. Wygrał konkurs i od tego momentu jego kariera jako radcy budowlanego nabrała rozpędu. 
 
Miasto powołało go na tę funkcję 22 maja 1919 r., a pełnił ją nieprzerwanie do 1945. 
 
Jak twierdzi znawca dokonań Schabika, dr Adam Bednarski, wykładowca akademicki przez lata związany z Wydziałem Architektury Politechniki Śląskiej, dziś wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu, widział on tkankę miasta jako tę harmonijnie rozwijającą się wśród ogrodów i parków. 
 
Można wyraźnie zauważyć, że na pierwszy plan swojego programu rozwoju przestrzennego Gliwic wysuwał architekturę mieszkaniową. Jednakże mimo to świadomie podkreślał również rolę i potrzebę realizacji nowych obiektów architektury użyteczności publicznej. Powstało kilka nowych obiektów sakralnych wraz z rozbudową dzielnic mieszkaniowych. Lokalizacja różnych urzędów, siedzib i oddziałów administracji przemysłu była nie tylko koniecznością, ale podnosiła prestiż miasta. Nowoczesne obiekty handlowe miały za zadanie aktywizować wzrost gospodarczy i wraz z hotelami były najczęstszym elementem reklamującym miasto. Za kadencji Schabika podjęto również udane próby modernizacji i rozbudowy układu komunikacji kolejowej, wodnej oraz lotniczej.   
 
Staje się miasto ogród   
 
W 1919 roku w Gliwicach rozpoczęto już wiele inwestycji, trwał też proces zadrzewiania ulic i alei. Ustawodawstwo niemieckie zwracało uwagę przede wszystkim na warunki bytowe w miastach, wynikające z nagłego przyrostu liczby mieszkańców. Dlatego Schabik tak bardzo koncentrował się na projektowaniu osiedli.
 
Pierwszym wyzwaniem stało się uzupełnienie luk w zabudowie centrum. Drugim zadaniem, które uważał za istotniejsze, ale też dużo trudniejsze, było sprostanie wyzwaniom polityki mieszkaniowej, czyli stworzenie atrakcyjnych do życia osiedli i wkomponowanie ich w tkankę miasta. 
 
Wraz ze swoim zespołem opracował Generalny Plan Rozwoju Gliwic, opublikowany w 1928 roku. Dokument ten zakładał rozwój dzielnic, poszczególnych ulic i ich wzajemne oddziaływanie. W swoim pomyśle na Gliwice Schabik realizował koncepcję miasta ogrodu Ebenezera Howarda. W tamtych czasach wielu architektów czerpało z tej idei na swój sposób. Radca budowlany szczególną uwagę przywiązywał do lokalizacji nowych osiedli w kontekście terenów zielonych. To był jego priorytet, a potwierdzeniem - znana z prasy karykatura Schabika: na wielkiej makiecie Gliwic z rozmachem stawia różnego rodzaju drzewa.
 
Bardzo uprzejmy człowiek   
 
Był urzędnikiem administracji niemieckiej, ale w jego przypadku nie stanowiło to przeszkody w wizjonerskim podejściu do projektowania. Cały czas był aktywny w różnych stowarzyszeniach, m.in. ochrony zabytków. To pod jego okiem przeprowadzano renowację kościoła Wszystkich Świętych. Wykorzystał szansę, jaką mu dano, stworzył znakomity zespół współpracowników. Dzięki niemu mamy w Gliwicach zabytek światowej klasy: dom tekstylny zaprojektowany przez Ericha Mendelshona.
 
Schabik urodził się 31 października 1882 roku w Głubczycach, tam też ukończył miejscowe gimnazjum. Studiował w słynnej berlińskiej Technische Hochschule w Charlottenburgu, dyplom uzyskał w 1906. Walczył w okopach pierwszej wojny światowej, a po jej zakończeniu, na krótko, osiadł w Siegburgu, w Westfalii. To stamtąd kandydował na radcę budowlanego Gliwic. Miał żonę i prawdopodobnie dwie córki. - Na tę informację trafiłem tylko raz i nie w źródłach z tamtego czasu. Kilkanaście lat temu udało się Bogusławowi Małuseckiemu, kierownikowi gliwickiego archiwum, nawiązać kontakt z dalszą rodziną Schabika, mieszkającą w Niemczech. Bodajże z siostrzeńcem, który zapamiętał wuja jako bardzo uprzejmego człowieka, świetnie grającego na pianinie. I tyle – mówi dr Bednarski. 
 
Budynki, które powstały za czasów Schabika: 
• Hotel Haus Oberschlesien przy Zwycięstwa (dziś urząd miejski) – wybudowany w latach 1922-1928.  
• Wyższe Liceum im. Eichendorffa przy Konarskiego (dziś Wydział Inżynierii, Środowiska i Energetyki Politechniki Śląskiej) z 1930 r.    
• Nowy dworzec kolejowy z 1925 r. 
• Dom tekstylny Erwina Weichmanna przy Zwycięstwa (dziś siedziba banku) – wybudowany w 1922 r.  
• Dom handlowy DEFAKA przy Zwycięstwa  dawny DT Ikar, dziś siedziba firmy hybris softwere) z 1929 r.
• Klinika kobieca (dziś stary budynek Narodowego Instytutu Onkologii) przy ul. Wybrzeże Armii Krajowej z 1933 r. 
 
Małgorzata Lichecka    https://www.nowiny.gliwice.pl/karl-schabik-krol-miasta

 

       
Źródło: Bogusław Małusecki – Rocznik Muzeum w Gliwicach – tom XIII – Gliwice 1998  

Zdjęcia: "Gleiwitz monographie 1925"