„Gliwickie Metamorfozy” |
XVII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego
Organy firmy Rieger&Kloss
w Gliwicach |
Małgorzata
Malanowicz
Zdjęcia: Zdzisław Daniec, Małgorzata Malanowicz
X.2019 |
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
prowadzenie i prezentacja organów: prof. Julian Gembalski
|
|
|
|
|
Historia fabryki
organów Rieger-Kloss
|
|
|
|
|
|
|
Kościół pw. Wszystkich Świętych
Budowę istniejących obecnie organów poprzedziło ponad
12 lat negocjacji prowadzonych przez Urząd Odbudowy Kościoła i Urząd
Parafialny z dwoma rywalizującymi między sobą najlepszymi śląskimi
firmami organmistrzowskimi: zakładem Carla Berschdorfa z Nysy i firmą
Gebrüder Rieger. W trakcie pertraktacji zmianom ulegały koncepcje
budowy, montażu, wielkości instrumentu, zespołów brzmieniowych, a także
estetyki w jakiej miał zostać wybudowany instrument. Prawdopodobnie w
1937 roku zapadła też decyzja o tym, że organy nie zostaną umieszczone w
tradycyjnej szafie organowej, ale ze względu na szczupłość miejsca na
chórze zostaną podniesione na wysokość ok. 2.5 m i spoczną na
wolnostojących żelaznych nośnikach. Jako że waga nowego instrumentu
miała wynosić w przybliżeniu ok. 9000 kg, w przedniej części miał być
wspierany dodatkowo przez kolumny, a w tylnej części przymocowany do
ściany wieży. Nowy instrument, wybudowany przez firmę Gebrüder Rieger
(opus 2965) zastąpił organy Moritza Roberta Müllera, który byłby dziś
pomnikiem XIX w. budownictwa organowego na Górnym Śląsku. Data oddania
instrumentu pozostaje nieznana. Ze źródeł parafialnych wiadomo, że we
wrześniu 1940 roku prace nad organami były dalece zaawansowane, więc
powinien być oddany już w 1941 roku. W innych źródłach podawana jest
jednak, że instrument został oddany w 1943 roku. Niewątpliwie faktem
jest, że tocząca się już wojna wywarła wielki wpływ na wybudowane
organy: zastosowano wiele rozwiązań tymczasowych jak np. stół gry czy
elektromagnesy.
Organy posiadają łącznie z transmisjami 57, skala
manuałów: C-g3, skala peału: C-f. Ostateczna dyspozycja organów na tle
wieloletnich negocjacji jawi się jako jednolita i przemyślana pod
względem estetycznym i najbardziej zbliża się do ideałów
„Orgelbewegung”.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Katedra pw. św. Ap. Piotra i Pawła
Organy wybudował organmistrz Kurzer z Gliwic w 1900
r. Był to 42-głosowy instrument z 3 manuałami i pedałem o trakturze
pneumatycznej. W czasie I wojny światowej część piszczałek zarekwirowano
na cele wojenne. Braki uzupełniła firma Klimosz i Dyrszlag z Rybnika
podczas remontu w 1922 r. W 1936 r. organy przebudowała firma Rieger.
Trakturę zmieniono na elektropneumatyczną i powiększono dyspozycję do 54
głosów, nadając jej cechy stylu Orgelbewegung.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ostropa – kościół pw. św. Ducha (1927)
Budowę organów ukończono, gdy kościół nie był jeszcze
gotowy. Firma Rieger, za sumę 21.340 marek zbudowała instrument
posiadający 2 manuały, pedał oraz 45 registrów. Podczas remontu organów
w 1993 roku, usunięto niestety oryginalną tabliczkę z napisem “Rieger,
opus 2275”
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bojków – kościół p.w. Narodzenia NMP
Akta wizytacyjne kościoła z 1697 roku mówią o
istnieniu w kościele pozytywu. Nowe organy wybudowano w roku 1881, a
podczas przebudowy chóru przeniesiono, prawdopodobnie
do Pilchowic. Istniejące do dziś organy
zbudowała w 1913 r. firma Rieger. Jest to najstarszy pomnik budownictwa
organowego tej firmy na terenie dzisiejszych dekanatów gliwickich.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ligota Zabrska kościół pw. Św. Józefa
Gdy kościół poświęcono w 1925 r., nie było w nim
jeszcze organów. Z nadesłanych ofert wybrano propozycję firmy Rieger z
dnia 2 kwietnia 1926 r. Organy o jednym manuale i pedale, posiadające
łącznie 6 głosów, wyceniono na 3960 marek. Z dokumentów firmy wynika, że
organy wybudowano jeszcze w tym samym roku.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
materiały źródłowe: Koenig F.; Organmistrzowie wywodzący się z Głogówka
i działający na Śląsku; musicamsacram.pl
Łoś M.; Instrumentarium organowe Gliwic.
Romuald Romaniak, zabytkoweinstrumenty.wordpress.com |
|
|
|
|
|
|