„Gliwickie Metamorfozy”

XVII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego

Gliwiccy organmistrzowie

 Małgorzata Malanowicz
Zdjęcia: Krystyna Koch, Małgorzata Malanowicz

Gliwice 2019
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

prowadzenie i prezentacja instrumentów: Michał Duźniak

       
     Pierwsza informacja o działających w Gliwicach organmistrzach pochodzi z 1534 r., wymienieni są Georg i Hans. W XVII w. działali Franz Petricius (ur. 1636 r. w Gliwicach) i Christian Kendrzewski. Kolejne nazwiska spotykane w archiwach to Johann Hawel, Bassi (z Trynku), Leiningen, Carl Neunert i Ferdinand Schaffarczik.  
       

Carl Volkmann to jeden z najwybitniejszych organmistrzów gliwickich, który rozwinął w 2 połowie XIX wieku szeroką działalność na terenie Śląska. W tworzonych przez siebie organach stosował wiele autorskich rozwiązań. Budował instrumenty zarówno w kościołach katolickich, jak i ewangelickich. Prowadził także prace remontowo-konserwatorskie.

Kościół św. Barbary w Gliwicach 1859 r. elementy wykorzystane w kolejnych instrumentach

Kościół pw. św. Marii Magdaleny w Tychach (1857 r. przebudowa wcześniejszych organów Kuttlera)

Kościół św. Barbary w Chorzowie (1860) organy zostały rozbudowane w 1895 r. przez Paula Berschdorfa, a następnie w latach 30 XX wieku nieznacznie przebudowane przez firmę Dominika Biernackiego

Kościół ew. św. Jana w Mikołowie (1861)

Kaplica w Dąbrówce Wielkiej – organy z 1867 r. odkupione z tymczasowego kościoła w Siemianowicach

Kościół ew. Apostołów Piotra i Pawła w Mysłowicach (1874)

Kościół pw. św. Wojciecha w Radzionkowie (1875)

Kościół ew. im. Elżbiety w Chorzowie (1880)

Kościół pw. św. Klemensa w Lędzinach (1888)

Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Kamieńcu (II.poł. XIX w.)

Kościół Mariacki w Mysłowicach (1901)

Kościół Mariacki w Katowicach (nie zachowane)
     
   
    Muzeum w Gliwicach - album Beermanna  
       
  Adolf Volkmann syn Carla mieszkał przy ul.Piwnej (Rohrstr.) 5/2, zm. 20.X.1909 r.

Kościół pw. św. Augustyna w Lipinach (1885) – znajdują się tam największe z organów zbudowanych przez Volkmannów, wpisane do rejestru zabytków. Początkowo przypisywano je Carlowi Volkmannowi, ale podczas prac remontowych na jednej z płycin odkryto inskrypcję z czasu budowy, wg której budowniczym instrumentu jest jego syn Adolf, ponadto zapis pozwolił datować instrument. Obecnie płyta znajduje się w Muzeum Organów Śląskich.		  
       
     
       
  Ernst Aleksander Kurzer (22.II.1836 Głogówek – 23.IV.1913 Gliwice) był synem mistrza kowalskiego Michaela i Magdaleny z domu Krause, wyznania katolickiego. Kształcił się prawdopodobnie pod okiem słynnego na Górnym Śląsku organmistrza Carla Volkmanna. Nieznana jest też data jego przeprowadzki do Gliwic. Samodzielną działalność organmistrzowską rozpoczął około roku 1866, a pierwsza zachowana informacja dotycząca działalności w Gliwicach pochodzi z roku 1884. Wg ksiąg adresowych, co najmniej od 1905 r. jego zakład mieścił się przy Kaltbadstr. (Zimnej Wody) nr 5.  
       
   
       
   
       
  Po śmierci Kurzera firmę przejął jego współpracownik Urban Scholtyssek (1860–18.II.1914). Jego spadkobiercy sprzedali zakład znanej firmie organmistrzowskiej “Klimosz&Dűrschlag” z Rybnika, która otworzyła tu swoją filię.  
       
   
       
  Kościół ewangelicki Zbawiciela (1902)
W instrumencie zastosowano pneumatyczną trakturę gry i rejestrów, współpracującą z wiatrownicami konstrukcji stożkowej, a jego zespół brzmieniowy rozdzielono pomiędzy trzy samodzielne sekcje, tj. dwóch manuałów oraz pedału. Dyspozycja organów reprezentuje wzorce późnego niemieckiego romantyzmu, opierając się na rejestrach ośmiostopowych. Mimo niewielkich rozmiarów, instrument wyróżnia niezwykle ciekawe i oryginalne brzmienie, świadczące o dojrzałości twórczych koncepcji Kurzera. Możliwości organów wzbogacają też połączenia sub- i superoktawowe.		  
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
       
  Kościół ew. Marcina Lutra w Łabędach (1902)
Po roku 1945 zaginęły archiwa parafii ewangelickiej, nie odnaleziono też materiałów źródłowych na temat tego instrumentu, jednak autorstwo Kurzera jest udowodnione. Podczas remontu w 1984 roku zainstalowano dmuchawę elektryczną, do tego czasu był to ostatni instrument w mieście, do obsługi którego niezbędny był kalikant.
  
       
  Kościół pw.św.Ap.Piotra i Pawła (1899) Podczas I wojny światowej część piszczałek zarekwirowano na cele wojenne. W 1922 r. braki uzupełniła firma Klimosz i Dyrszlag z Rybnika, a w 1936 r. organy zostały przebudowane przez firmę Rieger.
Kościół pw. św. Jadwigi w Brzezince (1899) częściowo wykorzystane
Kościół pw. św. Barbary (1908) Zostały zmodyfikowane podczas kolejnych remontów przez firmy Schlag&Sőhne, Sauer i Wacława Biernackiego.
Konwikt św. Józefa (ob.LO IV) po 1903 r. – prawdopodobnie nie istniejące

POZA GLIWICAMI:
Kościół pw. św. Józefa Robotnika w Świętochłowicach-Zgodzie (1885)
Kościół filialny pw. św. Michała Archanioła w Księżym Lesie (pocz. XX w.)
Kościół pw. św. Józefa w Jędryskach (1903)
Kościół Wniebowzięcia NMP w Miasteczku Śląskim (1905)
Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Bojszowach Starych (1905)
Kościół Trójcy Świętej w Wieszowie
Kościół pw. św. Marcina Biskupa i Wyznawcy w Starych Tarnowicach (1906)
Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Katowicach (1900) nie zachowały się
Kościół pw. św. Mikołaja w Pyskowicach (1897) – dzwony i piszczałki oddano na cele wojenne w 1917 r.		  
       
     Z uwagi na to, że mimo wcześniejszego umówienia nie wpuszczono nas do kościoła św. Barbary, uzupełniająca prezentacja muzyki organowej odbyła się w kościele pw. Wszystkich Świętych