„GLIWICKIE METAMORFOZY”

Architektura Politechniki Śląskiej

„Lato z Wędrowcem Gliwickim 2022” 

Małgorzata Malanowicz

Zdjęcia: Krystyna Koch, Krystian Tischbierek, Barbara Zmyślona

VII.2022

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

     Trasa autorska: dr inż. arch. Ryszard Nakonieczny

 

 

 

 

 

       
 

1. Wydział Chemiczny „Czerwony” – ul. Ks. Marcina Strzody 9

2. Wydział Chemiczny „Szary” – ul. Ks. Marcina Strzody 7

3. Wydział Chemiczny „Zielony” – ul. Ks. Marcina Strzody 5

4. Akademickie Liceum Ogólnokształcące / Wydział Architektury
ul. Ks. Marcina Strzody 10

5. Audytorium Wydziału Chemicznego

6. Rektorat / Wydział Górnictwa / Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej – ul. Akademicka 2

7. Wydział Elektryczny – ul. Akademicka 10 / ul. Krzywoustego 2

8. Centrum Informatyczne i Przychodnia Akademicka – ul. Łużycka 5

9. Stołówka Akademicka – ul. Łużycka 24

10. Domy studenckie – ul. Łużycka

11. Centrum Kultury Studenckiej „Mrowisko” – ul. Pszczyńska 85

12. Dom Studencki „Sezam” – ul. Pszczyńska 89a

13. Ośrodek sportu, korty, lodowisko – ul. Kaszubska 28 /
ul. Akademicka 26 i 29

14. Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatykiul. Akademicka 16

15. Wydział Architektury – ul. Akademicka 7

16. Wydział Budownictwa – ul. Akademicka 5

17. Wydział Chemiczny – nowy  – ul. Bolesława Krzywoustego 4

18. Biblioteka / Wydział Matematyki – ul. Kaszubska 23

19. Wydział Mechaniczny Technologiczny – ul. Stanisława Konarskiego 18a

20. Centrum Edukacyjno-Kongresowe – ul. Stanisława Konarskiego 18b

21. Centrum Nowych Technologii – ul. Konarskiego 22b

22. Instytut Techniki Cieplnej / Wydział Inżynierii Środowiska
i Energetyki
– ul. Stanisława Konarskiego 22

 
       

 

 

   
1. Wydział Chemiczny „Czerwony”
   

W XIX wieku Gliwice rozwinęły się w znaczący ośrodek przemysłu ciężkiego – hutnictwa. W związku z tym dostrzeżono potrzebę kształcenia wykwalifikowanych kadr dla tego przemysłu i tworzenia specjalistycznych szkół. Jedną z nich była, powołana do życia w 1896 roku, Królewska Szkoła Budowy Maszyn i Hutnictwa, czyli Königliche Maschinen Bau- und Hüttenschule. W latach 1906–1907, na rogu dzisiejszych ulic Marcina Strzody i Wrocławskiej, została zbudowana siedziba tej szkoły. Projekt przygotował radca budowlany Wilhelm Kranz, wykonawstwem zaś zajęła się znana firma Georga Kuczory. Kranz zaproponował czysty neogotyk, nawiązujący do architektury popularnej w późnym średniowieczu w krajach północnoniemieckich. Postawiono trzy budynki: główny, laboratorium maszyn i komin o wysokości 35 m. Gmach główny, czterokondygnacyjny, wzniesiono z czerwonej cegły, na planie prostokąta. Elewacje ozdobiono cegłami glazurowanymi i elementami kamiennymi. Bryłę urozmaicają ryzality zwieńczone schodkowo-sterczynowymi szczytami oraz wysoka wieża. Na wieży do dnia dzisiejszego zachował się dawny herb Gliwic, wykonany z majoliki. W środku gmachu ciekawy jest hol ze sklepieniem sieciowym i krzyżowo-żebrowym, wspartym na filarach i półkolumnach, których głowice udekorowano liśćmi dębu i żołędziami; z oryginalnego wystroju pozostała także posadzka terakotowa w korytarzach i kuta balustrada. W 1945 roku wszystkie budynki szkolne przejęła kształtująca się wówczas Politechnika Śląska, która umieściła w nich Wydział Chemii. W 1947 r. dobudowano do północno-wschodniej elewacji budynku salę audytorium 5. wraz z digestorium i holem, wg projektu Tadeusza Teodorowicza-Todorowskiego. Fasadę budynku wykonano z cegły licowej, zdobionej białymi wnękami okiennymi oraz fryzami glazurowanymi. Na wieży umieszczono herb Prus, herb Gliwic oraz dwa szyldy – jeden z symbolem szkoły, a drugi z napisem: „Maschinenbau und Hüttenschule”. W 1912 r. szkoła posiadała następujące działy: budowa maszyn, hutniczy, kursy wieczorowo-niedzielne, kursy dla pracowników kolei. W czasie I wojny światowej w budynku mieścił się lazaret, w 1919 r. ulokowała się w nim Komisja Wojsk Sojuszniczych, a cztery lata później część obiektu zajęło Górnośląskie Towarzystwo Krótkofalowe. Przez pewien czas swoją siedzibę miała tutaj także znana na całym Górnym Śląsku wytwórnia protez dla inwalidów. Pod koniec lat dwudziestych nastąpił ponowny rozkwit szkoły, przyjmowano coraz więcej uczniów. W 1945 r. utworzono w niej Wydział Chemii Politechniki Śląskiej.

   




   
2. Wydział Chemiczny „Szary”
   

Gmach wznoszono w latach 1908–1910. Ponieważ inwestycja powstawała na grząskim gruncie, betonowe fundamenty wzmocniono żelazną konstrukcją i zaizolowano asfaltem. Budynek zaprojektowano w stylu neorenesansowym. Ściany oblicowano szarą cegłą. Główną część budowli zwieńczono dwoma szczytami z charakterystycznymi spływami. Uwagę zwraca klatka schodowa zakończona hełmem. Wejście główne znajduje się obecnie na rogu budynku. Na elewacji „Szarej Chemii” odnajdziemy również kartusz ze starym herbem Gliwic. Obecnie mieści się tu Wydział Chemii Politechniki Śląskiej, ale budynek powstał jako szkoła średnia. Budowę rozpoczęto w 1908 r., a oddano go do użytku w kwietniu 1911 r. Głównym zadaniem szkoły było kształcenie w dziedzinie rzemiosła, sztuki, handlu i przemysłu. W latach 1925–1927 dobudowano nowe skrzydło 3. w stylu wczesnego modernizmu. Mieściło ono 22 klasy, salą gimnastyczną i scenę. W 1937 r. szkoła dla dziewcząt otrzymała nazwę „Karin – Göring – Mittelschule” a dla chłopców „Gustav – Freytag – Mittelschule”.

   
   
4. Akademickie Liceum Ogólnokształcące / Wydział Architektury
   

Obiekt ten jest jednym z najstarszych zachowanych budynków hotelowych – powstał ok. 1890 r. jako gospoda pod nazwą „Goldgrube” miejscami noclegowymi w sąsiedztwie funkcjonującego targu końskiego, dlatego też m.in. obok niego wybudowano stajnie na aż 70 koni. W 1900 r. wraz ze zmianą właściciela zmieniono ofertę – mianowice dla planowanego teatru rewiowego przebudowano salę widowiskową, a na piętrze zlikwidowano część pokoi, tworząc galerię. W 1914 r. wraz ze zmianą właścicielki zmieniono jego nazwę na „Vier Jahreszeiten”. W 1926 r. właścicielka zrezygnowała z koncesji na miejsca hotelowe. Po II wojnie światowej obiekt zapisał się na trwałe w pamięci gliwiczan jako Kino-Teatr X.

   
   
6. Rektorat / Wydział Górnictwa / Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej
   

proj. Zygmunt Majerski, Julian Duchowicz

   


   
7. Wydział Elektryczny
   

W budynku tym mieściło się kiedyś Królewskie Gimnazjum Katolickie. Szkoła ta przez wiele lat zajmowała budynek byłego klasztoru franciszkańskiego, jednakże z powodu zbyt małej liczby pomieszczeń, podjęto decyzję o budowie nowej siedziby. Teren za pl. Krakowskim (Krakauerplatz) był podmokły, dlatego też do budowy użyto 2000 pali i zużyto prawie 900 m3 betonu. Kompleks budynków połączonych ze sobą aulą i salą gimnastyczną oddano do użytku w 1928 r. Na zewnątrz oraz w środku znajduje się wiele elementów ozdobnych, np. płaskorzeźba przedstawiająca chłopców pijących ze źródła nad wejściem, czy płaskorzeźby z motywami mitologicznymi i bajkowymi w holu. Szkoła posiadała 18 klas i wiele innych pomieszczeń, np. salę modeli, śpiewu, warsztaty i bibliotekę. W 1924 r. w gimnazjum było 653 uczniów.

   


   
8. Centrum Informatyczne i Przychodnia Akademicka
   
 

proj. RAR-2, Szafron Szendzielorz Projekt, Grzegorz Nawrot, Tomasz Wagner, Marek Dyczka

   


   
9. Stołówka Akademicka
   

proj.Tomasz Mańkowski

   
   
10. Domy studenckie:
   

Rzepicha, Piast, Ziemowit ul. Łużycka 28, 30, 32
proj. Ewa Stępniewska, ok. 1954 r.

   

Ondraszek, Karolinka, Elektron ul. Kujawska 2, 6, 8
późnomodernistyczne akademiki z lat 60. przekształcane obecnie wg projektu: RAR-2, RAR-5, Klaudiusza Frossa, Grzegorza Nawrota, Tomasza Wagnera, Firmę Pe-Marko Wrocław

   

12. Dom Studencki „Sezam”
proj. nieznany, socrealizm – projekt typowy

   




   
11. Centrum Kultury Studenckiej „Mrowisko”
   

proj. Tomasz Mańkowski, przebudowa Tomasz Wagner, Jerzy Witeczek

   
   
13. Ośrodek sportu, korty, lodowisko
   


Lodowisko proj. Rudolf Witwicki, przebudowa DiG Sowińscy Architekci
Ośrodek sportu – proj. późnomodernistyczny

   
   
14. Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki
   

Budynek Wydziału Automatyki to kolejny obiekt repre-zentujący późny modernizm. Zaprojektował go w fazie wstępnej koncepcji Bronisław Krupski, a po jego śmierci rozwinął w indywidualny sposób Rudolf Witwicki z gliwickiego Biura Projektów Budownictwa Przemysłowego w latach 1966-1970. Do dwóch nadwieszonych 10-kondygnacyjnych jednostek edukacyjnych połączonych prostopadle trzecią o 9-kondygnacjach dostawione zostało po prawej stronie skrzydło audytoryjne. W sąsiedztwie dodano ukończony w 1976 roku bazylikowy pawilon Ośrodka Obliczeniowego tego samego autora. Wewnątrz na 1 piętrze zrealizowano ciekawą organiczną mozaikę Zdzisława Stanka. Pod nadwieszonym lewym skrzydłem edukacyjnym w latach 1997-1999 zrealizowano transparentne audytoria zaprojekto-wane przez Jerzego Witeczka z zespołem, które współgrają estetycznie ze stylem korpusu głównego. Około 2007 roku biuro projektowe Zalewski Architecture Group dokonało modernizacji sal audytoryjnych, wprowadzając do wnętrz powiew ekspresyjnej nowoczesności.

   
   
15. Wydział Architektury
   

Gmach Wydziału Architektury zaprojektował Tadeusz Teodorowicz-Todorowski w 1968 roku jako ważny element kom-pozycji przestrzennej dzielnicy akademickiej. Budynek utrzymany jest w stylu późnego modernizmu, eksponując na zewnątrz i od środka prawdę i różnorodność materiałów i ich faktur, takich jak: surowy beton, cegła, szkło zbrojone (zastąpione dziś szybami z nadrukiem), drewno, sklejka, płytki ceramiczne, faliste płyty cementowe (dawniej z azbestu), terazzo, aluminium, stal i inne. Wszystko po to by serwować studentom żywą lekcję architektury na co dzień.

   
   
16. Wydział Budownictwa
   

proj. Tadeusz Teodorowicz-Todorowski

   


   
17. Wydział Chemiczny – nowy
   

proj. Zygmunt Majerski, Julian Duchowicz

   
   
18. Biblioteka / Wydział Matematyki
   

proj. typowy w systemie prefabrykowanym typu Lipsk, rozbudowa proj. Tadeusz Pfützner, 1994

   
   
19. Wydział Mechaniczny Technologiczny
   

Gmach Wydziału Mechaniczno-Technologicznego zaprojekto-wał w 1969 roku zespół architektów: Włodzimierz Buć, Nina Juzwa, Adam Lisik i Grzegorz Drzymała. Oddano go do użytku 10 lat później. Jest to najdłuższy budynek w dzielnicy akademickiej utrzymany w radykalnym choć oszczędnym stylu późnego modernizmu, który eksponuje horyzontalne pasy grupujące okna i klinkierowe przestrzenie między nimi razem, ma także fragmentarycznie podcięty parter. Wejście główne poprzedzone zostało wyrafinowanym w swej prostocie otwartym pawilonem przywołującym echo architektury Ludwiga Mies van der Rohe. Niestety później nad drugim wejściem pierwotnie bez zadaszenia wzniesiono postmodernistyczne pawilon, który wydaje się być estetycznym intruzem, burzącym kompozycję całości.

   
   
20. Centrum Edukacyjno-Kongresowe
   

proj. Jerzy Witeczek, Jakub Czarnecki, Małgorzata Balcer-Zgraja, Grzegorz Nawrot, 2003–2005

Idea i potrzeba budowy hali technologicznej istniała od czasu wybudowania w roku 1979 gmachu dydaktycznego Wydziałów Mechaniczno-Technologicznego i Mechaniczno-Energetycznego. W związku ze liczby kształconych studentów coraz dotkliwiej był odczuwalny brak pomieszczeń dydaktycznych, a zwłaszcza dużych sal wykładowych. Zaspokojenie narastających potrzeb w tym względzie nie było możliwe bez podjęcia działań inwestycyjnych. Działania te obejmowały zmianę programu budowy hali technologicznej Wydziału Mechanicznego Technologicznego na rzecz budowy uniwersalnego obiektu dydaktyczno-technologicznego z zespołem dużych sal wykładowych. W obiekcie rozwinęła się nowa, kongresowa funkcja, co w konsekwencji doprowadziło do utworzenia nowej jednostki organizacyjnej o nazwie Centrum Edukacyjno-Kongresowe Politechniki Śląskiej przy zachowaniu priorytetu dydaktycznego Wydziału Mechanicznego Technologicznego.

   
   
21. Centrum Nowych Technologii
   

Wydział Nowych Technologii mieści się w nowym ekspresyjnym budynku zaprojektowanym przez architekta Jerzego Witeczka i Tomasza Wagnera w latach 2007–2012. Ten charakterystyczny gmach posiada szklany ostry narożnik przypominający dziób statku, przez co podejmuje dialog z sąsiednim budynkiem dawnego Liceum im. Josepha von Eichendorfa z okresu międzywojennego, który posiada w swej strukturze trójkątne dzioby wywodzące się od transatlantyków.

   
   
22. Instytut Techniki Cieplnej / Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki
   

Nowoczesny gmach, uroczyście oddany do użytku 24.04.1930 r. po trzech latach od rozpoczęcia budowy, wzniesiono za niebagatelną jak na owe czasy sumę 1,5 miliona marek. Sporą część tej kwoty zajęło przygotowanie terenu. Budynek, upodobniony swą bryłą do zacumowanego w porcie transatlantyku, ze względu na bliskość Kanału Kłodnickiego oraz pasa kurzawki, posadowiono bowiem na 642 palach i 400 słupach żelbetowych w blaszanych otulinach wbitych w grunt na głębokość prawie 8 metrów. Projekt budynku, w stylu łączącym w sobie ekspresjonizm i funkcjonalizm (Neues Bauen), powstał pod kierunkiem miejskiego radcy budowlanego Karla Schabika przy współpracy architektów: Priegnitza, Kellera, Umlaufa, Ueberreitera oraz mistrza budowla-nego Hennecka. Warto zwrócić uwagę na charakterystyczny układ obu prostopadłościennych skrzydeł budynku tworzący kąt rozwarty, narożne klatki schodowe na rzucie pięcioboku, monumentalne cterospadowe dachy z prostokątnymi lukarnami, kryte dachówką ceramiczną, poziome wydatne listwy wzdłuż elewacji. W środku szczególną uwagę zwracają: charakterystyczne trójkątne i łamane dźwigary żelbetowe w korytarzach na każdej kondygnacji, funkcjonalność pomieszczeń, doświetlenie klatek schodowych oraz dwie sale, obie ze zwracającymi uwagę ekspresyjnymi dźwigarami żelbetowymi: sala gimnastyczna o powierzchni 320 m2 na parterze oraz obszerna aula na ostatniej kondygnacji. Budynek od początku przeznaczony był do celów edukacyjnych. Postawiono go dla szkoły, której pełna nazwa brzmiała od 1924 roku Eichendorff-Schule. Stadtisches Lyzeum und Oberlyzeum. Placówka ta powstała w 1922 roku z połączenia dwóch odrębnych szkół: Liceum Wyższego oraz Miejskiego Liceum dla Dziewcząt istniejącego od 1.04.1919 r. W 1945 roku w budynku powstał radziecki szpital wojskowy, który istniał tam ponad 2 lata. Następnym użytkownikiem, od 1.10.1947 r. do dnia dzisiejszego, jest Politechnika Śląska; w gmachu mieści się obecnie Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki, który został powołany w 1993 r. przez połączenie dwóch innych wydziałów: Mechaniczno-Energetycznego (powstałego w 1953 r.) i Inżynierii Środowiska (dawnej Inżynierii Sanitarnej, 1955 r). Przy głównym wejściu do budynku znajdują się 4 kamienne figury dziewcząt będące personifikacją edukacji: muzyki, nauki (literatury), ogrodnictwa i sportu. Autorem grupy rzeźb jest prof. Hans Damman, który z niewyjaśnionych powodów zrzekł się honorarium za wykonanie rzeźb.

   

 

 


Opracowanie: Małgorzata Malanowicz

 

Zdjęcia: Krystyna Koch, Krystian Tischbierek, Barbara Zmyślona

 

Gliwice, 2022