7 marca 1873 roku król Prus Wilhelm podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze powiaty: bytomski, katowicki, tarnogórski i zabrski. Jako siedzibę ostatniego z nich wyznaczono wieś, co było bardzo rzadkim przypadkiem. Nowo powstały powiat zabrski liczył 38.981 mieszkańców. Znalazło się w nim 16 gmin: Bielszowice, Biskupice, Bujaków, Chudów, Dorota, Kończyce, Maciejów, Makoszowy, Małe Zabrze, Paniowy, Paniówki, Pawłów, Ruda, Sośnica, Stare Zabrze i Zaborze.

   Z tą chwilą małe wioski zaczęły przeobrażać się w coraz większe centrum administracyjne. Zaczęły powstawać różnego typu instytucje powiatowe: sejmik powiatowy, urząd katastralny, lekarz powiatowy i chirurg powiatowy (od października 1873). W październiku 1875 roku oddano do użytku siedzibę starostwa powiatowego. 

1 października 1879 roku otworzono Sąd Rejonowy w Zabrzu, a 2 kwietnia 1884 roku rozpoczęła działalność Powiatowa Kasa Oszczędności.

   Rozwój przemysłu, przede wszystkim ciężkiego, powodował napływ dużej liczby ludności. Biorąc to pod uwagę, zabrski sejmik powiatowy na posiedzeniu w dniu 24 listopada 1875 roku powziął decyzję o utworzeniu gminy miejskiej poprzez połączenie gmin Małe Zabrze, Doroty z kopalnia „Guido”, części Starego Zabrza z hutą „Donnersmarck”, kolonii skarbowych Zaborze A, B, C oraz drobnych części okręgów dworskich Zabrze i Zaborze.

   1 kwietnia 1905 roku dekretem króla Wilhelma II położone w powiecie zabrskim gminy wiejskie Stare Zabrze i Dorota, a także obszar dworski Zabrze przyłączone zostały do gminy wiejskiej Małe Zabrze, która w przyszłości nosić miała nazwę Zabrze. Dodatkowo do nowo powstałej gminy włączono kolonię C należącą do Zaborza i fragmenty obszaru dworskiego Zaborze graniczące z kolonią C.

   "Sztandarowe" obiekty Doroty położone są w odległości paru minut jeden od drugiego – do obejrzenia było znacznie więcej, ale skoncentrowaliśmy się na czterech – opis tych i pozostałych znajdzie się w przygotowywanym właśnie drugim zeszycie serii monograficznej "Metamorfoz". A oto te cztery wybrane :

Budynek dawnego Starostwa Powiatowego 

mieszczący dziś Muzeum Górnictwa Węglowego

   Wybudowany w latach 1875-1907. Wykonanie projektu pierwszego jak się później okazało etapu oraz budowę mistrzowi budowlanemu Mateuszowi Kreissowi. Budynek powstał dzięki funduszowi reprezentacyjnemu zebranemu na ten cel w nowym powiecie, wsparciu finansowemu hrabiego Posadowskiego, zaciągniętej pożyczce w wysokości 25 tys. talarów oraz darowiźnie udzielonej w postaci działki budowlanej o pow. ponad 25 arów przekazanej przez ówczesnego posiadacza ziemskiego Guido Henckla von Donnersmarcka. Po dwudziestu latach obiekt okazał się zbyt mały, ze względu na wzrastające potrzeby administracyjne, więc w 1894 r. postanowiono go rozbudować. Jej autorem był mistrz murarski Alfred Langer. W 1906 roku, uchwałą sejmiku powiatowego, ponownie zapadła decyzja o powiększeniu budynku o nowe skrzydło, w którym znaleźć się miała sala posiedzeń. Na przełomie lat 1906/1907 wzniesiono dwupiętrowe skrzydło północne, utrzymane w stylu neoklasycyzującym. Dostawiono je do głównego korpusu budynku w sąsiedztwie Szpitala Spółki Brackiej. Projektantem tego skrzydła był berliński architekt Arnold Hartmann. Budynek mieści w środku hol główny oraz reprezentacyjne, jednobiegowe schody. Na pierwszym piętrze znajduje się piękna sala posiedzeń sejmiku powiatowego z galerią, w całości wykonana w drewnie w stylu neogotyku skandynawskiego. 

   W międzyczasie budynek służył innym funkcjom – w październiku 1930 r.  otwarto tu Kupiecką Szkołę Zawodową, po wkroczeniu Armii Radzieckiej do miasta, w styczniu 1945 r., utworzono tu jedną z kilku radzieckich Komendantur Wojennych, gdzie w piwnicach, przystosowanych jako cele, więziono przeciwnikówo nowej władzy. W latach 50., 60. ulokowano tu Technikum Budowlane.

   W grudniu 1979 r. utworzono w budynku pierwsze w Polsce Muzeum Górnictwa Węglowego.

   W oczekiwaniu na zakończenie mszy w kościele św. Anny spacerowaliśmy po właśnie remontowanym placu.

Kościół p.w. św. Anny

   Historia parafii sięga I poł. XIX w., kiedy to rozbudowana została „Dorota”, (w 1889 r. liczyła ponad 12.000 wiernych). Z tego powodu proboszcz parafii św. Andrzeja Apostoła, ks. Henryk Neuman, podjął starania o budowę nowego kościoła pw. św. Anny. Prace budowlane rozpoczęto 14 kwietnia 1897 r., a 10 października 1900 r. kard. Jerzy Kopp z Wrocławia dokonał konsekracji nowej  świątyni. 

   Kościół ten jest wspaniale usytuowany na lekkim wzniesieniu i stanowi dominantę dawnej Doroty, będącej pierwszym centrum powiatu zabrzańskiego, gdzie skupiało się życie i najważniejsze instytucje publiczno-społeczne. Jest to świątynia halowa, trójnawowa z transeptem. Zbudowana na planie krzyża łacińskiego według projektu budowniczych Stall i Blau w stylu neogotyckim. Kościół ten zasługuje na uwagę ze względu na swoje klasyczne i oryginalne rzadkie walory architektoniczne oraz niezmienione, kompletne i oryginalne, przedsoborowe wyposażenie wnętrza. Występuje tu jedność stylistyczna w wystroju wnętrza kościoła.

   Podczas I i II wojny światowej kościół i probostwo nie doznały większych szkód.  Ostatnia całkowita renowacja miała miejsce w latach 1999-2000 i obejmowała malowanie kościoła, uzupełnienie wszystkich tynków oraz pozłocenie wszystkich ołtarzy. W kościele pw. św. Anny znajdują się 49-głosowe organy, pochodzące z 1900 r., wykonane przez firmę „Schlag & Söhne”.

Sąd Rejonowy

   Dzięki życzliwości Pani Prezes mogliśmy obfotografować te pięknie odnowione wnętrza.

Gmach Sądu Rejonowego jest częścią kompleksu sądowo-więziennego, wybudowanego w II połowie XIX w. i rozbudowany w 1907 r. w stylu północnego renesansu z ciekawym, ozdobnym portalem, z alegorią sprawiedliwości. Wewnątrz budynku zachowane są w bardzo dobrym stanie witraże o symbolicznej wymowie oraz oryginalne wyposażenie wnętrz.

Szpital Spółki Brackiej

   Wieża o wysokości 39 m, będąca zarazem wieżą kominową, znajduje się w zwartej zabudowie budynków łaźni i kuchni na terenie szpitala. Została zbudowana według projektu architekta Arnolda Hartmanna z Berlina, w nurcie sztuki secesyjnej z elementami neobaroku, zdobiona w górnych partiach elementami muru pruskiego oraz półkolistymi wykuszami wzbogacającymi bryłę wieży, choć powstały ze względów praktycznych dla umożliwienia obejścia zbiornika.