Gliwickie Metamorfozy

Śladem starych hut
Zagwiździe Huta Kluczborska

Małgorzata Malanowicz

Zdjęcia: Marek Klimurczyk,  Małgorzata Malanowicz,

 

25.VI.2009

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

Eskapada

Zagwiździe

Ozimek

 

 

       

   Wieś Zagwiździe (Friedrichsthal) powstała w połowie XVIII wieku, w związku z budową w 1754 roku na zlecenie króla Fryderyka II huty żelaza Kreuzburgerhütte (Huta Kluczborska). Do jej szybkiego rozwoju przyczyniło się zapotrzebowanie na amunicję, którą w pierwszym okresie produkowała. 

   

   W celu uruchomienia maszyn spiętrzono wody rzeki Budkowiczanka. Jako pierwsze powstały wielki piec z wieżą gichtociągową oraz odlewnia, nieco później fryszerka. Woda kierowana była kanałem do budynku nieodległej młotowni. W źródłach z 1793 roku można znaleźć wzmiankę o 3 piecach hutniczych do wytapiania żelaza i jednym do cynku. 

   W roku 1755 roku we wsi mieszkały 24 rodziny, ale liczba mieszkańców systematycznie rosła: w roku 1819 było ich 769, a w 18401058. W 1765 roku istniała już szkoła pod patronatem władz hutniczych  Szkoła Hutnicza, jak ją określano, z niemieckim wykładowym (w 1871 roku przekazana parafii ewangelickiej w Zagwiździu), w 1784 utworzono Gminną Szkołę Katolicką z polskim językiem nauczania. 

   W 1761 roku wojska rosyjskie zniszczyły hutę, ale po ich wycofaniu przystąpiono do odbudowy.

   Do dzisiaj zachowało się kilka obiektów : 

 

- odlewnia z 1839 roku, rozbudowana w XIX i XX wieku, z wielkim piecem i wieżą gichtową

- młotownia z 1806 roku częściowo zachowało się wyposażenie: drewniany młot oraz pozostałości pieców.

- magazyny w jednym z nich, pochodzącym z 1802 roku została utworzona Regionalna Sala Muzealna

- kanały robocze częściowo zniwelowane

- dwa zbiorniki retencyjne na rzece Budkowiczance

       
       

Zabudowania odlewni dziś na pierwszym planie jaz z 1754 roku na rzece Budkowiczance

 

Nie znalazłam nigdzie informacji kiedy zamknięto odlewnię, ale było to niedawno
Stąd kanałem woda była doprowadzana do młotowni. 

Odlewnia stoi opuszczona i popada w ruinę, nieco więcej szczęścia miały zabudowania młotowni, gdyż ulokowano w nich muzeum. Również kanał wychodzący z pomieszczenia gdzie znajdują się koła napędowe nadal napełniony jest wodą, co razem tworzy wielce malowniczy widok.

Na mostku znajduje się nadal oryginalna barierka

 

W pomieszczeniach młotowni zachowały się śladowe resztki dawnego wyposażenia, 

w tym drewniany młot kuźniczy i resztki pieców

A to komplet otwór drzwiowy i drzwi. Drzwi zostały skradzione i odzyskane, obecnie stoją w Izbie Regionalnej

Tabliczka obok otworu pokazuje poziom wody podczas powodzi w 1997 roku.

W budynku dawnego magazynu urządzono Izbę Regionalną

       
     Naprawdę warto odwiedzić Zagwiździe gorąco polecamy...!  
       
       

 

 

Materiały źródłowe:
H. Fechner; Geschichte des Schlesischen Berg- und Hüttenwesens in der Zeit Friedrich d.G., Friedrich Wilhelm II und Friedrich Wilhelm III 1741 - 1806
Berlin 1903

K. Popiołek; Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku; 1984 

A. Syska; Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego; Katowice 2008

E. Winter; Die Creutzburgerhütte und das Dorf Friedrichsthal, Göttingen 1987

wikipedia