„Gliwickie Metamorfozy” |
Śladem
starych hut
–
Ozimek
–
Huta Małapanew
|
Małgorzata
Malanowicz
Zdjęcia:
Marek
Klimurczyk, Małgorzata Malanowicz,
25.VI.2009
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
Eskapada
Zagwiździe
Ozimek
Historia
Huta dziś
Mosty
Parafia ewangelicka
|
|
|
|
|
Już w XIV i XV wieku nad Małą Panwią powstawały prymitywne huty żelaza w
postaci kuźnic, znanych na całym Śląsku. W kuźnicach wytapiano żelazo
w piecach łupkowych, stanowiących doły zasypane rudą darniową i węglem
drzewnym. Dla osiągnięcia wysokiej temperatury, potrzebnej do wytopu
dmuchano powietrze miechami do napełnionego węglem drzewnym i rudą pieca.
Miechy pędzono siłą wody rzeki Mała Panew.
|
|
|
|
|
|
|
Roździeński
Walenty
Officina
ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego
:
poemat
z roku 1612 |
|
|
|
Wszakoż
w księstwie opolskim nad te wszytkie szląskie
Kuźnice nasławniejsze już są małpadewskie;
Także
i te, co z nimi z jednych rud działają
Żelazo, niepodlejszą od nich sławę mają.
Między
którymi naprzód bruskowska nastała,
Która
także od Niemców zbudowana była
Z tejże ziemie myszyńskiej na Małpadwi rzece,
Która
–
wstawszy od granic polskich –
w Odrę ciecze.
Te
kuźnice Małpadwią z przodku nazywano
Od
Małpadwie, iż ją zbudowano
Przy niej; zaczym tych czasów te wszytkie kuźnice
Małpadewskimi
zową, co są na tej rzece.
Których
jest siedm: od góry zielonego pierwsza,
Wtorą zową miodkowską tę, co jej jest bliższa,
Pod
tą jest barzo stara kuźnica kuczowska,
Czwarta niżej w pół mili leży jędrykowska.
Niżej
zaś jędrykowskiej w ćwierć mili kuźnice
Jest plaplińska kuźnica tam, gdzie Pałecznice
Strumień
wpada w Małpadew, którą osobliwie
Na
kopcu postawiono w miejscu grzecznym prawie.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Z początkiem XVIII wieku
wskutek wzmożonego zapotrzebowania na żelazo, zaczęły powstawać
„wysokie” piece, w których osiągano wyższą temperaturę i
wydajność. W masywie leśnym nad Małą Panwią i Kłodnicą istniało w
okresie przed powstaniem Huty
„Małapanew” 12 wysokich pieców z
28 pieców do fryszowania. Były one w posiadaniu panów feudalnych, którzy
zwłaszcza w XVIII w zaczęli eksploatować siły poddanych im chłopów
pańszczyźnianych do różnego rodzaju pracy przemysłowej. Powstawały więc
gorzelnie, wapniaki, huty, cegielnie i inne zakłady.
|
|
|
|
|
|
|
Po zajęciu Śląska przez króla pruskiego
Fryderyka II nastąpił
kolejny okres rozwoju hutnictwa. Autorem projektu jego rozbudowy był pruski
minister Heinitz, a realizatorem projektu został hrabia Reden. To on zwrócił
uwagę na tereny nad Małą Panwią,
proponując zbudowanie tu huty żelaza. Fryderyk II wydał rozporządzenie
o budowie huty na lewym brzegu rzeki, między wsiami Krasiejów i Schodnia.
Miejsce to było korzystne pod względem komunikacyjnym, tj. w niedużej
odległości od Odry, oraz zasobne w drewno, którego miały dostarczać
okoliczne lasy państwowe, zaś sama rzeka Mała Panew stanowiła ważne źródło
energii. Hutę usytuowano na miejscu młyna wodnego, należącego do chłopa
o nazwisku Ozimek. Nazwisko właściciela przeszło później na nazwę
osady zamieszkałej początkowo przez fachowców i urzędników z huty.
Realizatorem budowy zakładu był miejscowy nadleśniczy Rehdanz. Już w
sierpniu 1754 roku stanął na miejscu młyna pierwszy wysoki piec, a w roku
następnym drugi. W listopadzie 1754 roku na prawym brzegu Małej Panwi
uruchomiono 2 piece do fryszowania.
|
|
|
|
|
|
|
3 listopada 1779
roku wszystkie huty na terenie Prus zostały przekazane departamentowi górnictwa
i hutnictwa. Ten z kolei oddał śląskie huty pod administrację wrocławskiego
Urzędu Górniczego. W latach 1834–1918 nazwa huty brzmiała: Königliches
Hüttenamt Malapane O.S., od stycznia 1919 roku – Staatliches Hüttenamt
Malapane. W kwietniu 1924 roku huta przeszła do nowopowstałego
Preussische Bergwerks-und Hütten-Aktien Gesellschaft, Hüttenamt Gleiwitz,
Werk Malapane. W 1928 roku administracja techniczna i handlowa huty została
przeniesiona do Gliwic i złączona z administracją huty gliwickiej. Po
objęciu władzy przez Hitlera huta weszła w skład koncernu Oberhütten
Aktien-Gesellschaft Gleiwitz Hutte Edelsthlwerk Malapane. W 1944 roku
nazwa huty brzmiała: Oberhütten, Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke
Aktiengesellschaft Gusstahlwerk Malapane.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Huta początkowo była nastawiona na produkcję zbrojeniową i dopiero pod
koniec XVIII wieku, kiedy to nie było już takiego zapotrzebowania na
produkty militarne, rozpoczęto produkcję maszyn i urządzeń dla różnego
przemysłu, także dla rolnictwa. W roku 1786 zapoczątkowano produkcję
stali a w 1789 po raz pierwszy na kontynencie zastosowano koks do
wytopu surówki. Huta stała się przodującym zakładem w tej
dziedzinie w Europie. Od roku 1791 rozpoczęto produkcję maszyn parowych,
które wcześniej produkowane były jedynie w Anglii.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wielkie piece
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rysunki Richarda Wachlera jako ucznia szkoły hutniczej w
Ozimku
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Huta Małapanew słynęła zawsze z wysokiej jakości swych wyrobów.
Jeszcze w XIX w uznawana była za jedną z najlepszych w Europie, tu
wprowadzono innowacje techniczne i technologiczne. Zakład rozwijał się również
w czasie II wojny światowej. Modernizacja i rozbudowa Huty Małapanew
przypadająca na lata 1945–1980 uczyniła z niej jedną z największych
i najnowocześniejszych wówczas odlewni staliwa w Polsce o wielokierunkowej
produkcji. Obecnie podstawowymi wyrobami huty są odlewy staliwne i żeliwne,
armatura przemysłowa i kolejowa, walce hutnicze, maszyny i urządzenia oraz
konstrukcje stalowe.
|
|
|
|
|
|
|
Wraz z budową huty zaczęły powstawać kolonie robotnicze. Pierwsze domy
wybudowano w 1765 roku w pobliżu huty i zakwaterowano w nich urzędników
oraz wykwalifikowanych hutników. Stanowiły one zaczątek późniejszego
Ozimka.
Na przestrzeni lat rozwój huty powodował również rozwój
osady hutniczej i okolicznych miejscowości.
Ozimek uzyskał w 1962 roku prawa miejskie. Po wojnie w latach 1950–1980
rozwój huty spowodował rozbudowę miasta, powstały osiedla mieszkaniowe
wielorodzinne oraz nowy układ komunikacyjny. Historyczny układ
urbanistyczny miasta został niemal całkowicie zatarty.
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
Archiwum Państwowe w Opolu
–
nr zespołu: 83 /
0 –
Helena Lasończyk, wstęp do inwentarza
–
Opole 1962
http://www.expolis.de/schlesien/texte/luer_pl.jsp
Kowalski
Z., Kwak J., Meissner J., Dzieje Huty Małapanew w Ozimku 1754–1979,
Opole 1980
Zdjęcia
archiwalne :
Śląska
Biblioteka Cyfrowa
Archiwum
Państwowe w Katowicach - mikrofilmy
stare
pocztówki
|
|