|
Klasztor w Trzebnicy ufundował książę Henryk Brodaty w 1202, pod wpływem
swej żony Jadwigi, jako siedzibę pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego.
Przeznaczono go dla cysterek, sprowadzonych z Bambergu 22 stycznia 1203. W
akcie fundacyjnym książę Henryk oświadczył, że klasztor w Trzebnicy
buduje na swoich gruntach i własnym kosztem, dla zbawienia duszy ojca,
swojej i dusz bliskich.
W latach 1208–1219
wybudowano trójnawowy kościół w stylu romańskim, jeden z pierwszych kościołów
ceglanych. W roku 1269 dobudowano kaplicę w stylu gotyckim, w której
umieszczono szczątki św. Jadwigi. Od samego początku bazylika stała się
mauzoleum Piastów śląskich (w sumie pochowano tu 22 przedstawicieli tego
rodu).
Najazdy husytów w latach 1432 i 1433, a następnie zniszczenia w 1475
dokonane przez węgierską armię Korwina zapoczątkowały długotrwały
okres upadku i stagnacji klasztoru. Przyczyniły się do tego również pożary,
z największym 11 marca 1486 roku.
Po
zakończeniu wojny trzydziestoletniej stopniowo sanktuarium zaczęło
nabierać ponownie znaczenia. Po
ustanowieniu w 1680 roku przez papieża Innocentego XI na prośbę Jana
Sobieskiego oraz Habsburgów dnia św. Jadwigi jako święta powszechnego w
całym Kościele katolickim, zakon zainicjował prace artystyczne w kościele
celem ożywienia ruchu pielgrzymkowego i umocnienia katolicyzmu w
rejonie.
Po przywróceniu świetności świątyni, zakonnice postanowiły odnowić
bardzo wówczas zaniedbany klasztor. Okazało się, że naprawa zniszczonych
budynków byłaby zbyt kosztowna, dlatego w 1697 wyburzono stary
klasztor i rozpoczęto budowę dwukrotnie większego, nowego zespołu
gmachów zaprojektowanych przez wrocławskiego architekta Kalkbrennera.
Drugi
etap barokizacji kościoła przypadł na okres 1730–1760. Zastąpiono
wtedy ołtarze główne bazyliki i kaplicy św. Jadwigi oraz wszystkie
boczne ołtarze nowymi ołtarzami rzeźbionymi w stylu rokoko, zbudowano
monumentalną rokokową ambonę w bazylice, zamówiono także szereg
mniejszych prac, m.in. chrzcielnicę. Do wykonania tych prac zaproszono czołowych
artystów Śląska.
W
1738 roku ustawiono przed kościołem barokową kolumnę z Janem Nepomucenem
na szczycie. W roku 1780
podjęto decyzję o budowie wieży kościelnej w miejscu głównego, romańskiego
wejścia od strony zachodniej. Wieża zaprojektowana przez wrocławskiego
architekta Dahna ukończona została w 1785. Zniszczenia
husyckie oraz barokizacja spowodowały prawie całkowitą zagładę wyposażenia
gotyckiego. Zachowała się tylko nieliczne obiekty, m.in. rzeźba późnogotycka
Matki Boskiej z XV w. oraz obraz ołtarzowy późnogotycki Matki Bożej z
Dzieciątkiem.
W 1810 klasztor, będący wówczas właścicielem 1 miasta, 73 wsi, 25
folwarków i 10 kościołów patronackich uległ sekularyzacji
przeprowadzonej w całych Prusach. W marcu 1811 roku zostały sprzedane albo
wystawione na licytację wszystkie wartościowe przedmioty klasztoru: dzieła
sztuki, meble, sprzęt i szaty liturgiczne, a nawet drobne akcesoria.
Przedmioty te nabywali najczęściej podwładni klasztoru, gdyż pragnęli,
aby pozostały one jako pamiątki po dawnym opactwie. Kościół dalej działał,
ale tylko jako parafialny. Klasztor był zamieniony na obóz jeniecki dla
Rosjan w czasie wojen napoleońskich, w 1813–1816 użytkowano go jako
lazaret, w niektórych pomieszczeniach urządzono mieszkania urzędników, w
1817 założono w klasztorze fabrykę sukienniczą, która działała do
1857. Następnie, po nieudanej próbie lokalizacji w klasztorze więzienia,
ten był niezagospodarowany. W 1870 część klasztoru wykupili joannici, a
w 1889 resztę klasztoru odkupiły boromeuszki. Oba zakony urządziły w
swych częściach szpitale, po czym joannici odsprzedali swój udział
boromeuszkom.
W okresie międzywojennym, w czasie drobnych renowacji odkryto i
wyeksponowano portale romańskie, m.in. zdobiony portal, lekko uszkodzony,
portal sprzed 1250 z tympanonem ze sceną adoracji NMP z Dzieciątkiem,
zdobiony portal romański z okresu 1218–1230 z tympanonem z
przedstawieniem króla Dawida oraz w kaplicy św. Jadwigi bogato zdobiony
portal wczesnogotycki z romańskim dwustronnym tympanonem z końca XIII w.
|
|
