„Gliwickie Metamorfozy” |
Wielka
Eskapada
„Metamorfoz”
Chlewiska
–
Zabytkowa Huta Żelaza |
Małgorzata
Malanowicz
Zdjęcia:
A. Kołodziej, K. Majnusz, M. Malanowicz,
L. Miozga, A. Wątorska
V.2011 |
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
|
|
|
|
|
Początki Chlewisk sięgają XII wieku, wtedy to Piotr Dunin stał
się pierwszym właścicielem tych ziem. Wybudował on w 1121 r. kościół
a w 1135 r. część pałacu. Przez kolejne stulecia owe ziemie przechodziły
z rąk do rąk, lecz za panowania hrabiego Stanisława Sołtyka i jego
syna Romana rozpoczął się szczególny okres rozkwitu Chlewisk i
okolicznych terenów. Powstała walcownia blach i fabryka gwoździ.
Chlewiska, które wchodziły w skład Staropolskiego Okręgu przemysłowego
były wówczas jednym z największych ośrodków przemysłowych wschodniej
Polski. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Obiekt obejmuje zespół
wielkopiecowy wybudowany przez Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne w
latach 1882–1892, w którego skład wchodzi wielki piec
(produkował 13 t surówki na dobę) z urządzeniami zasypowymi
typu Parry, trzy prażarki rudy, wieża wyciągowa
(tzw. gichtociąg wodny – materiały wsadowe
transportowane były do wielkiego pieca windą działającą dzięki
przepompowywaniu wody), dwie dmuchawy leżące (w tym jednej
produkcji polskiej – z
wytwórni Andrzeja Zamojskiego), dwa komplety nagrzewnic rekuperatorowych,
odpylacz oraz warsztat mechaniczny. Piec ten działał
aż do 1940 r. jako ostatni w Europie Środkowej tego typu obiekt pracujący
w oparciu o węgiel drzewny. Niezbędną do produkcji rudę uzyskiwano z
szybów i kopalń rozrzuconych po okolicy, głównie w rejonie Skłobskiej
Góry, skąd dowożono ją kolejką wąskotorową (zachował się jeden z
parowozów), a za opał służył węgiel drzewny otrzymywany na drodze zwęglania
drewna w najbliższej okolicy. Energię mechaniczną zapewniała spiętrzona
rzeczka, nad którą leżą Chlewiska. Warto również wspomnieć, że
ewenementem w swoim czasie było zastosowanie przy wyprażaniu rudy gazu
wielkopiecowego. |
|
|
|
|
|
|
|
Hala dmuchaw |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pomieszczenie nagrzewnic |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Parowóz |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Prażarki |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Huta początkowo należała
do rodziny Platerów, następnie przejęta została przez spółkę Akcyjną
Handlowo-Przemysłową "Elibor", a w 1939 r. wydzierżawiła ją
Huta "Pokój". Po wojnie w części zakładu uruchomiono
produkcję.
|
|
|
|
|
|
|
Z zachowanych elementów najciekawszy jest gichtociąg, którego zasada
działania była dość prosta. Winda została zamontowana wewnątrz
kwadratowej wieży, wyższej niż sam wielki piec. Ma ona dwie klatki
zawieszone na wspólnej linie. W jednej transportowano surowiec do pieca,
a w drugiej był zbiornik na wodę z zaworami spustowymi. Chcąc podnieść
w górę pojemniki z wsadem do pieca, do zbiornika w drugiej klatce
pompowano wodę, aż jej ciężar przeważył klatkę transportową i wciągał
ją na górę. Po opróżnieniu klatka sama wracała na dół, bo wodę ze
zbiornika wypuszczano.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Po hucie oprowadza pan Stanisław Turek związany z nią "od
zawsze" – niegdyś ślusarz,
potem behapowiec i szef związku zawodowego.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Parę drobiazgów
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Są tu również dwie wystawy stałe Najbardziej
popularne samochody i motocykle XX w. oraz wystawa maszyn do obróbki
metalu. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
www.muzeum-techniki.waw.pl
www.wedrowkiztechnika.pl
|
|