„Gliwickie Metamorfozy” |
Nepomuki w powiecie gliwickim
|
Małgorzata Malanowicz
Gliwice 2009
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
Mapa
rozmieszczenia
Historia
życia i geneza kultu
Johannes
olim Welflini de Pomuk –
urodził się w miejscowości Pomuk koło
Pilzna między 1340 a 1350 rokiem, jako syn sędziego pochodzenia
niemieckiego. W 1370 roku, po kilku latach nauki
w szkole klasztornej
złożył śluby zakonne u augustianów. Około 1380 roku
przyjął święcenia kapłańskie i został kanonikiem przy
katedrze św. Wita. Studiował prawo kanoniczne w Pradze i Padwie.
Otrzymał tytuł doktora prawa kościelnego. Następnie piastował
godność kanonika kolegiaty praskiej św. Idziego, a w 1389 roku
mianowany został wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego
Jana z Jenštein.
Był też osobistym spowiednikiem królowej Zofii. Szeroko
rozchodziła się jego sława jako kaznodziei.
W związku
z zatargiem między królem Czech Wacławem IV
a arcybiskupem, Jan Nepomucen popadł w niełaskę władcy
i w 1393 roku został uwięziony. Poddany został torturom, a następnie
zrzucono go z mostu Karola do rzeki Wełtawy. Wbrew legendzie –
Nepomucena nie utopiono, gdyż ciało zrzucone do rzeki było już
martwe. Jego
zwłoki złożono w katedrze na Hradczanach. Beatyfikacja
Jana
Nepomucena odbyła się w 1721 roku, a kanonizowany został
w roku 1729. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona
Czech,
a jego kult silnie promieniował na sąsiednie ziemie, zwłaszcza
Śląsk. Według rozpowszechnionej legendy, Jan Nepomucen stracił
życie
w wyniku odmowy ujawnienia tajemnicy spowiedzi królowej
Zofii
królowi czeskiemu Wacławowi (król podejrzewał żonę o
niewierność).
Był
patronem mostów, przepraw, opiekunem życia rodzinnego,
orędownikiem dobrej spowiedzi, sławy i honoru. Obecnie
uznawany za
patrona ratowników. Proszono go również o obronę przed obmową,
zniesławieniem i pomówieniem. Według tradycji ludowej był świętym,
który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i
suszą. Dlatego figury Jana
Nepomucena (nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach
w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych
i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg. |
Atrybuty
Atrybuty i ubiór Jana z
Nepomuka, w
które zaopatrzone są jego wizerunki to:
adorowany
krucyfiks
gałązka
palmy –
typowy atrybut wszystkich męczenników
pięć
gwiazd (promieni),
umieszczanych często na aureoli Świętego, to symbol ciał niebieskich,
które ukazały się w
momencie jego śmierci w nurtach Wełtawy. Symbolizują one również
pięć liter układających się w łacińskie słowo TACUI, czyli MILCZAŁEM.
stuła
jako znak spowiednika
palec
wskazujący na ustach
symbolizujący tajemnicę spowiedzi
język
trzymany w dłoni lub osobno przedstawiony na cokole
księga,
kłódka, klucz, zapieczętowany list
|
|
Atrybutów tych czasem szukać należy w sąsiedztwie Jana –
zdarza się, że
trzymają je aniołki umieszczone najczęściej u stóp świętego. Biret Jan trzyma czasem w ręku
–
najczęściej wtedy, gdy figura stoi w kościele lub obok niego.
|
Chronostychy
Chronostych (czasem zwany też
chronogramem) to rodzaj łamigłówki wykorzystującej fakt, że
litery
M D
C L X V I
w alfabecie łacińskim oznaczają
jednocześnie cyfry.
Na cokołach noszących figury Jana Nepomucena odnaleźć można często
inskrypcje fundacyjne, zawierające zwykle pobożną maksymę lub
pochwałę fundatora w języku łacińskim, niemieckim lub polskim.
Jeśli zauważycie, że niektóre z liter są wyróżnione, to spróbujcie
odczytać je jako cyfry. Ich suma określi datę ufundowania,
wykonania lub –
rzadziej –
renowacji rzeźby. Każda ze
„specjalnych” liter nie może wystąpić bez swego
liczbowego kontekstu.
To jedyny przykład chronostychu zachowany na naszym
terenie –
Toszek, kolumna na rynku
C-I-I
|
100 1 1
|
1725
|
M |
= |
1000 |
D |
= |
500 |
C |
= |
100 |
L |
= |
50 |
X |
= |
10 |
V |
= |
5 |
I |
= |
1 |
|
MVC
|
1000 5 100
|
C-V-C-I
|
100 5 100 1
|
I-I-ILL
|
1 1 1 50 50
|
I-CI
|
1 100 1
|
I-L-V
|
1 50 5
|
L-I
|
50 1
|
|
Klasyfikacja
|