„Gliwickie MetamorfozY” |
Dzielnice Gliwic
–
Czechowice |
Andrzej Szelka, Małgorzata
Malanowicz
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
|
|
|
|
|
Nie zachował się dokument lokacyjny wsi, nie wiadomo więc
kiedy miejscowość została założona, natomiast po raz pierwszy
nazwa Czechowice pojawia się w wykazie dziesięcin episkopatu wrocławskiego
Liber fundationis
episcopatus Wratislaviensis,
którego treść znamy
jedynie z odpisów. Dokument ten datowany jest na rok 1305. Jedna z
wersji pochodzenia nazwy Czechowice,
mówi o hutnikach szkła z Czech, którzy w XIV wieku zbudowali tu kościół.
|
|
|
|
|
|
|
Mapa z
1750 roku |
|
|
|
|
|
|
W średniowieczu istniała samodzielna parafia, po tym jednak
jak kościół przekazano protestanckiej gminie w Ziemięcicach, w
Czechowicach od 1550 roku nie rezydował na stałe kapłan. Po
1629 roku Czechowice przyłączono do parafii w Łabędach. Po kościele
pozostały jedynie ruiny, a obraz św. Jerzego trafił do dworu.
|
|
|
|
|
|
|
W swojej ostatniej woli w 1811 roku, baron Jan Welczek zobowiązał
swojego syna by z części otrzymanego spadku wybudował w
Czechowicach kaplicę. Z zachowanych w Archiwum Państwowym w
Gliwicach listów wynika, że już w 1823 roku przystąpiono do budowy
tzw. „kaplicy polnej” (Feldkapelle).
W jednym z listów czytamy: Kaplicę tę we wsi Czechowice nie chcemy budować dla publicznych zebrań
i publicznej modlitwy, lecz tylko by ona istniała i by była pamiątką
i wyrazem pobożnego pragnienia barona von Welczek. Już dawno kiedyś
istniał tu kościół, lecz obecnie mieszkańcy tej wioski z nikąd
nie mogą słyszeć dźwięku dzwonu wzywającego ich do modlitwy
porannej, południowej oraz wieczornej. Kaplica ta ma być poświęcona
św. Janowi Nepomucenowi i ma stanowić jedno tylko pomieszczenie dla
prywatnej modlitwy o wielkości 12 na 9 łokci, zaś w niej zawieszony
będzie tylko obraz św. Jerzego. Co do reszty zaś w sprawie
zawieszenia dzwonu, dzwonienia i utrzymania kaplicy wg przepisów
przesłanych nas się zobowiąże.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kaplicę ostatecznie zbudowano w latach 1824–1825
przy drodze na teren folwarku barona, ok.
200 m
od miejsca gdzie kiedyś stał kościół. Wzniesiono ją z łamanego
kamienia polnego i nakryto dwuspadowym dachem. Za patrona obrano św.
Jana Nepomucena oraz św. Jerzego patrona wioski i starego kościoła.
W kaplicy umieszczono drewnianą figurę św. Jana Nepomucena z
dwoma puttami i obraz św. Jerzego. Obok kapliczki kolator wzniósł
domek dla jednego z poddanych, który zobowiązany był tam do pracy
dzwonnika. Po 1900 roku Czechowice otrzymały nową kaplicę św.
Jana Nepomucena (istniejącą do dnia dzisiejszego). W 2011 roku
trafiła do niej
figura Nepomuka z Zarzecza. Stara kaplica
nie była już używana, dzwon oddano dla kaplicy na
Przyszówce.
Jeszcze po ostatniej wojnie można było podziwiać tę kaplicę i
domek stojący obok. Później umieszczono tam magazyny dworskie.
Dziś nie ma po nich śladu.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wspomniany dzwon jest prawdopodobnie jednym z najstarszych
dzwonów w Gliwicach. Pochodzi z kościoła w Dębieńsku Wielkim,
skąd został przeniesiony przez hrabiego Welczka do Czechowic, a
następnie do kaplicy na Przyszówce. Jest na nim napis:
IN
HONOREM BB
IOANNIS
BAPT :
ET IOSEPHI
ILLVSTRISSIMVS:
DD
. IOAN.
BERNARDVS
WELCZEK
. LIB.
BARO
DE
MAGNO
DVBENSKO:
ET
PETERSDORF
. CVM ILLMA
SVA CONSORTE DD
MRA
IOSEPHA
BARO:
NISSA
DE WELCZEK
NATA COMITISSA
DE BERTHOLD
FIERI
FECERVNT
. 3697 .
Co
oznacza (w tłumaczeniu ks. dra Piotra Góreckiego):
Ku
czci świętych Jana Chrzciciela i Najjaśniejszego Józefa
Szlachetny Pan Bernard Welczek, baron z Dębieńska Wielkiego i
Szobiszowic z Najjaśniejszą swoją żoną Szlachetną Panią Marią
Józefą baronową Welczkową z domu hrabiną Bertholdową
ufundowali. 3697
[powinno być prawdopodobnie: 1697]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Kolejowej
i Strzelców Bytomskich, które kiedyś było skrzyżowaniem ważnych
traktów, ustawiono tzw. Bożymękę.
Krzyż ten został postawiony prawdopodobnie na miejscu dawnego
krzyża drewnianego, który widnieje na mapie Czechowic z 1817 roku.
W tym to właśnie miejscu kończyły się wtedy zabudowania wsi Schechowitz.
Ostatnim domem we wsi była karczma znajdująca się na rozdrożu
obok krzyża. Wg ustnej tradycji, został on ufundowany w 1896 roku
przez rodzinę Wosieck. Na krzyżu nie ma daty budowy, jest
natomiast sygnatura kamieniarza F.
Nowak
Gleiwitz.
Krzyż jest jednym z okazalszych w okolicy – ma 4,8m wysokości,
wykonany został z piaskowca i ustawiony na ceglanym fundamencie.
Początkowo nie był malowany, o czym świadczy warstwa patyny, później
malowano go na różne kolory. W
trakcie usuwania farby dokonano odkrycia. Na przedniej ścianie, pod
grotą Matki Boskiej, odnaleziono zatarty cementem napis w języku
niemieckim: Herr
gib
der deutschen
Heimat
Frieden!.
(Panie daj niemieckiej ojczyźnie pokój ). Napis ten jest
wykuty w kamieniu pięknym gotyckim krojem pisma i pierwotnie
pokryty był czarną farbą.
Napis ten został ukryty pod warstwą
cementu prawdopodobnie w 1945 roku, w trakcie akcji „odniemczania”
tych terenów. Na szczęście nie został on skuty, lecz starannie
zabezpieczony przetrwał ponad 50 lat. Prawdopodobnie to wówczas
zaczęto malować powierzchnię Krzyża farbą.
Po oczyszczeniu z wielu warstw farby i innych
zanieczyszczeń, krzyż został scalony, ubytki uzupełnione a całość
zabezpieczona przed wpływami atmosferycznymi.
Prace
renowacyjne zostały wykonane w 2004 roku staraniem okolicznych
mieszkańców. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Przy głównym skrzyżowaniu dróg,
obok kapliczki znajduje się pomnik poświęcony ofiarom wojen światowych.
Pierwotny pomnik z lat międzywojennych, poświęcony ofiarom I
wojny został zniszczony –
obecny
został tu ustawiony przez mieszkańców Czechowic. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gliwiczanie najlepiej znają Czechowice
za przyczyną znajdującego się tu ośrodka wypoczynkowego nad jeziorem powstałym w
dawnym wyrobisku kopalni piasku.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Już w 1925 roku istniało tu
„dzikie”
kąpielisko. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pierwsza wzmianka o prowadzeniu nauki w Czechowicach znajduje się w
raporcie wizytacyjnym z 1679 roku. Do II połowy XIX wieku dzieci
chodziły do szkoły znajdującej się w Łabędach przy kościele
p.w. NMP.
24 sierpnia 1857 Królewski Zarząd Szkolnictwa w Opolu wydał
zezwolenie na budowę szkoły w Czechowicach. Budowę zakończono w
1863, pierwszy nauczyciel Franz Polonius wprowadził się w grudniu
1863 a naukę rozpoczęto w styczniu 1864 roku. W kwietniu 1873 roku
szkoła liczyła 160 uczniów i podjęto decyzję o jej rozbudowie.
Dobudowano wtedy część piętrową. Przez jakiś czas w części
parterowej mieściła się polska szkoła mniejszościowa.
Sale w szkole były duże, ale ciemne. Ogrzewano je piecami węglowymi,
ubikacje były na podwórku. W 1968 roku podjęto decyzję o budowie
nowej szkoły, stary budynek po gruntownej przebudowie w 2007 roku
(m.in. zlikwidowano piętro, kształt dachu itp) mieści obecnie ośrodek
kultury. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
„Waldschloss”
–
dawniej znajdowała się tu restauracja, w której odbywały się
nawet przedstawienia teatralne. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wigilia
dla dzieci |
|
|
|
|
|
|
Jak wszędzie, działała tu
również straż pożarna |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Stare pocztówki
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rodzinne zdjęcia z
Czechowic |
|
|
|
|
|
|
|
Bracia
Antoni, Tomasz i Jan Galonska z Czechowic wraz z żonami. 1932 r. |
|
|
|
|
|
|
W Muzeum w
Gliwicach nie ma żadnych przedmiotów związanych z Czechowicami.
Na rysunku
poniżej miecz, naczynie gliniane i czekan żelazny. Odkryte zostały
w 1879 roku w okolicach obecnej ulicy Strażackiej. Najpierw
przechowywane w Bytomiu, potem w Königlische Museum Für
Völkerkunde (Berlin). Na tym samym stanowisku znaleziono też
popielnicę ze szczątkami ludzkimi. Informacje te pochodzą z
Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP 96/44).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
Andrzej
Szelka, 700-lecie Czechowic, www.czechowicer.eu
ks.
Piotr Górecki, O kaplicy polnej i perypetiach z nią związanych,
www.czechowicer.eu
ks.
Piotr Górecki; Ród hrabiów von Welczek i ich
sakralne fundacje na ziemi gliwickiej od końca
XVII do I poł. XIX
wieku;
Gliwice 2009
www.nepomuk.pl
Andrzej
Szelka, Krzyż na ulicy Kolejowej, www.czechowicer.eu
Ernst
Kloss, Herbert Rode, Wilhelm Steps, Hilde Eberle; Die
Bau- und Kunstdenkmäler
des
Kreises Tost-Gleiwitz,
Breslau 1943
www.bagry.republika.pl
www.kuria.gliwice.pl
Zdjęcia
archiwalne:
zbiory
Andrzeja Szelki
www.czechowicer.eu
www.bagry.republika.pl
Der
Oberschlesiche Wanderer
Oberschlesien
im Bild, Śląska Biblioteka Cyfrowa
wikipedia
|
|