Gliwickie MetamorfozY

Dzielnice Gliwic Czechowice

Andrzej Szelka, Małgorzata Malanowicz

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       

   Nie zachował się dokument lokacyjny wsi, nie wiadomo więc kiedy miejscowość została założona, natomiast po raz pierwszy nazwa Czechowice pojawia się w wykazie dziesięcin episkopatu wrocławskiego Liber fundationis episcopatus Wratislaviensis, którego treść znamy jedynie z odpisów. Dokument ten datowany jest na rok 1305. Jedna z wersji pochodzenia nazwy Czechowice, mówi o hutnikach szkła z Czech, którzy w XIV wieku zbudowali tu kościół.

       

Mapa z 1750 roku

   

   W średniowieczu istniała samodzielna parafia, po tym jednak jak kościół przekazano protestanckiej gminie w Ziemięcicach, w Czechowicach od 1550 roku nie rezydował na stałe kapłan. Po 1629 roku Czechowice przyłączono do parafii w Łabędach. Po kościele pozostały jedynie ruiny, a obraz św. Jerzego trafił do dworu.

       

   W swojej ostatniej woli w 1811 roku, baron Jan Welczek zobowiązał swojego syna by z części otrzymanego spadku wybudował w Czechowicach kaplicę. Z zachowanych w Archiwum Państwowym w Gliwicach listów wynika, że już w 1823 roku przystąpiono do budowy tzw. „kaplicy polnej” (Feldkapelle). W jednym z listów czytamy: Kaplicę tę we wsi Czechowice nie chcemy budować dla publicznych zebrań i publicznej modlitwy, lecz tylko by ona istniała i by była pamiątką i wyrazem pobożnego pragnienia barona von Welczek. Już dawno kiedyś istniał tu kościół, lecz obecnie mieszkańcy tej wioski z nikąd nie mogą słyszeć dźwięku dzwonu wzywającego ich do modlitwy porannej, południowej oraz wieczornej. Kaplica ta ma być poświęcona św. Janowi Nepomucenowi i ma stanowić jedno tylko pomieszczenie dla prywatnej modlitwy o wielkości 12 na 9 łokci, zaś w niej zawieszony będzie tylko obraz św. Jerzego. Co do reszty zaś w sprawie zawieszenia dzwonu, dzwonienia i utrzymania kaplicy wg przepisów przesłanych nas się zobowiąże.

       
       

   Kaplicę ostatecznie zbudowano w latach 18241825 przy drodze na teren folwarku barona, ok. 200 m od miejsca gdzie kiedyś stał kościół. Wzniesiono ją z łamanego kamienia polnego i nakryto dwuspadowym dachem. Za patrona obrano św. Jana Nepomucena oraz św. Jerzego patrona wioski i starego kościoła. W kaplicy umieszczono drewnianą figurę św. Jana Nepomucena z dwoma puttami i obraz św. Jerzego. Obok kapliczki kolator wzniósł domek dla jednego z poddanych, który zobowiązany był tam do pracy dzwonnika. Po 1900 roku Czechowice otrzymały nową kaplicę św. Jana Nepomucena (istniejącą do dnia dzisiejszego). W 2011 roku trafiła do niej figura Nepomuka z Zarzecza. Stara kaplica nie była już używana, dzwon oddano dla kaplicy na Przyszówce. Jeszcze po ostatniej wojnie można było podziwiać tę kaplicę i domek stojący obok. Później umieszczono tam magazyny dworskie. Dziś nie ma po nich śladu.

       

   Wspomniany dzwon jest prawdopodobnie jednym z najstarszych dzwonów w Gliwicach. Pochodzi z kościoła w Dębieńsku Wielkim, skąd został przeniesiony przez hrabiego Welczka do Czechowic, a następnie do kaplicy na Przyszówce. Jest na nim napis:

 

IN   HONOREM   BB   IOANNIS   BAPT :   ET   IOSEPHI   ILLVSTRISSIMVS: 

DD .   IOAN.   BERNARDVS   WELCZEK .   LIB.   BARO   DE   MAGNO   DVBENSKO: 

ET   PETERSDORF .   CVM   ILLMA    SVA   CONSORTE   DD   MRA   IOSEPHA   BARO: 

NISSA   DE   WELCZEK   NATA   COMITISSA   DE   BERTHOLD   FIERI   FECERVNT .   3697 .

 

Co oznacza (w tłumaczeniu ks. dra Piotra Góreckiego): 

Ku czci świętych Jana Chrzciciela i Najjaśniejszego Józefa Szlachetny Pan Bernard Welczek, baron z Dębieńska Wielkiego i Szobiszowic z Najjaśniejszą swoją żoną Szlachetną Panią Marią Józefą baronową Welczkową z domu hrabiną Bertholdową ufundowali. 3697 

 

[powinno być prawdopodobnie: 1697]

   Na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Kolejowej i Strzelców Bytomskich, które kiedyś było skrzyżowaniem ważnych traktów, ustawiono tzw. Bożymękę. Krzyż ten został postawiony prawdopodobnie na miejscu dawnego krzyża drewnianego, który widnieje na mapie Czechowic z 1817 roku. W tym to właśnie miejscu kończyły się wtedy zabudowania wsi Schechowitz. Ostatnim domem we wsi była karczma znajdująca się na rozdrożu obok krzyża. Wg ustnej tradycji, został on ufundowany w 1896 roku przez rodzinę Wosieck. Na krzyżu nie ma daty budowy, jest natomiast sygnatura kamieniarza F. Nowak Gleiwitz.

 

   Krzyż jest jednym z okazalszych w okolicy – ma 4,8m wysokości, wykonany został z piaskowca i ustawiony na ceglanym fundamencie. Początkowo nie był malowany, o czym świadczy warstwa patyny, później malowano go na różne kolory. W trakcie usuwania farby dokonano odkrycia. Na przedniej ścianie, pod grotą Matki Boskiej, odnaleziono zatarty cementem napis w języku niemieckim: Herr gib der deutschen Heimat Frieden!. (Panie daj niemieckiej ojczyźnie pokój ). Napis ten jest wykuty w kamieniu pięknym gotyckim krojem pisma i pierwotnie pokryty był czarną farbą. Napis ten został ukryty pod warstwą cementu prawdopodobnie w 1945 roku, w trakcie akcji „odniemczania” tych terenów. Na szczęście nie został on skuty, lecz starannie zabezpieczony przetrwał ponad 50 lat. Prawdopodobnie to wówczas zaczęto malować powierzchnię Krzyża farbą.

   Po oczyszczeniu z wielu warstw farby i innych zanieczyszczeń, krzyż został scalony, ubytki uzupełnione a całość zabezpieczona przed wpływami atmosferycznymi.
Prace renowacyjne zostały wykonane w 2004 roku staraniem okolicznych mieszkańców.

   Przy głównym skrzyżowaniu dróg, obok kapliczki znajduje się pomnik poświęcony ofiarom wojen światowych. Pierwotny pomnik z lat międzywojennych, poświęcony ofiarom I wojny został zniszczony obecny został tu ustawiony przez mieszkańców Czechowic.

   Gliwiczanie najlepiej znają Czechowice za przyczyną znajdującego się tu ośrodka wypoczynkowego nad jeziorem powstałym w dawnym wyrobisku kopalni piasku.

       
     Już w 1925 roku istniało tu dzikie kąpielisko.    
       

   Pierwsza wzmianka o prowadzeniu nauki w Czechowicach znajduje się w raporcie wizytacyjnym z 1679 roku. Do II połowy XIX wieku dzieci chodziły do szkoły znajdującej się w Łabędach przy kościele p.w. NMP. 

   24 sierpnia 1857 Królewski Zarząd Szkolnictwa w Opolu wydał zezwolenie na budowę szkoły w Czechowicach. Budowę zakończono w 1863, pierwszy nauczyciel Franz Polonius wprowadził się w grudniu 1863 a naukę rozpoczęto w styczniu 1864 roku. W kwietniu 1873 roku szkoła liczyła 160 uczniów i podjęto decyzję o jej rozbudowie. Dobudowano wtedy część piętrową. Przez jakiś czas w części parterowej mieściła się polska szkoła mniejszościowa.

   Sale w szkole były duże, ale ciemne. Ogrzewano je piecami węglowymi, ubikacje były na podwórku. W 1968 roku podjęto decyzję o budowie nowej szkoły, stary budynek po gruntownej przebudowie w 2007 roku (m.in. zlikwidowano piętro, kształt dachu itp) mieści obecnie ośrodek kultury. 

   

   

   

   

   

   

   

„Waldschloss” – dawniej znajdowała się tu restauracja, w której odbywały się nawet przedstawienia teatralne.

Wigilia dla dzieci

       
     Jak wszędzie, działała tu również straż pożarna    
       
       
 

Stare pocztówki

 
       

       
      Rodzinne zdjęcia z Czechowic    
       

Bracia Antoni, Tomasz i Jan Galonska z Czechowic wraz z żonami. 1932 r.

   

   W Muzeum w Gliwicach nie ma żadnych przedmiotów związanych z Czechowicami.

   Na rysunku poniżej miecz, naczynie gliniane i czekan żelazny. Odkryte zostały w 1879 roku w okolicach obecnej ulicy Strażackiej. Najpierw przechowywane w Bytomiu, potem w Königlische Museum Für Völkerkunde (Berlin). Na tym samym stanowisku znaleziono też popielnicę ze szczątkami ludzkimi. Informacje te pochodzą z Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP 96/44). 

       
       

 

 

Materiały źródłowe:

Andrzej Szelka, 700-lecie Czechowic, www.czechowicer.eu

ks. Piotr Górecki, O kaplicy polnej i perypetiach z nią związanych, www.czechowicer.eu

ks. Piotr Górecki; Ród hrabiów von Welczek i ich sakralne fundacje na ziemi gliwickiej od końca XVII do I poł. XIX wieku; Gliwice 2009

           www.nepomuk.pl

Andrzej Szelka, Krzyż na ulicy Kolejowej, www.czechowicer.eu

Ernst Kloss, Herbert Rode, Wilhelm Steps, Hilde Eberle; Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943  

www.bagry.republika.pl

www.kuria.gliwice.pl

 

Zdjęcia archiwalne: 

zbiory Andrzeja Szelki

www.czechowicer.eu

www.bagry.republika.pl

Der Oberschlesiche Wanderer

Oberschlesien im Bild, Śląska Biblioteka Cyfrowa

wikipedia