Gliwickie MetamorfozY

Dzielnice Gliwic Ostropa

Małgorzata Malanowicz

Panoramy z wieży ciśnień: Adam Łysiak

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       

Christian Friedrich vo Wrede, Krieges-Carte von Schlesien, 17471753

   

   Wieś lokowana 24 marca 1286 roku przez księcia kozielsko-bytomskiego Kazimierza II. Trudno jednoznacznie stwierdzić jakie jest pochodzenie nazwy – być może od podmokłych gruntów nazwano ją Roztop, inna wersja nazwy mówi że pochodzi ona od słowa os (od osi) -trop czyli rynna z wodą (koleina).  Następnie osadnicy niemieccy określili osadę od licznych tu krzewów Stroppendorf.

 

   W czasie wojny 30-letniej 1618–1648, a szczególnie w czasie oblegania miasta przez wojska Mansfelda, wieś niemal wymarła. W 1633 roku dotarła tu epidemia dżumy czyli tzw. "czarna śmierć", która ominęła zaledwie kilka gospodarstw. W 1645 roku wieś liczyła 16 chłopów. Dopiero po wojnie znów osiedlali się tu ludzie, którzy ponownie zaczęli uprawiać ziemię. Wraz z rozwojem przemysłowym Gliwic, zapoczątkowanym pod koniec XVIII wieku budową Kanału Kłodnickiego i huty, zmieniło się także życie w Ostropie, gdyż sporo mieszkańców wsi znalazło pracę w Gliwicach.

   Tragiczny był tu rok 1867, gdy szalała tu zaraza cholery, która zabrała 50 osób. Ponownie wielki głód z powodu nieurodzaju nawiedził tę wieś w 1879 roku.

 

   Charakterystyczne dla krajobrazu wsi były domy pomalowane farbami jasno-niebieskimi. Często też spotykano na domach, a szczególnie stodołach ozdobne pasy albo inicjały właścicieli w kolorze białym, czerwonym i żółtym. 

   

   Najbardziej znanym obiektem Ostropy jest drewniany kościół. Kościół, wzmiankowany w dokumentach z 1340 r. został spalony w czasie wojen husyckich. Obecny kościół p.w. św. Jerzego pochodzi z 1640 r. W XVII wieku został częściowo zburzony przez Szwedów a odbudowany go w latach 1667–1668. Podczas obecnych prac remontowych natrafiono pod podłogą nawy na zarys murów - prawdopodobnie są to fundamenty poprzedniego kościoła, nieco węższego niż obecny. Stwierdzono również, że konstrukcja wieży została wykonana mniej więcej sto lat wcześniej niż nawa.

   

   

   

   

   Na zdjęciu z 1934 roku i rysunkach z 1943 możemy zaobserwować inny kształt dachu nawy, inną sygnaturkę i nieistniejące dziś dobudówki od strony północnej. 

   

   

   

       
     Kościół jest orientowany. Posiada drewnianą nawę główną konstrukcji zrębowej na ceglanej podmurówce oraz wieżę i kruchtę konstrukcji słupowej. Wieża od frontu o ścianach pochyłych  ku górze z izbicą. Dach dwukalenicowy, kryty gontem z ośmioboczną wieżyczką sygnaturki zwieńczoną hełmem cebulastym z latarnią ( XIX w.) – całość kryta gontem. Murowane, późnogotyckie prezbiterium i zakrystię dobudowano w 1693 r. (Wg niektórych źródeł prezbiterium pochodzi z 1447 roku). Prezbiterium zamknięte trójbocznie zakrystia przylega z boku.   
       
     W nawie strop jest płaski, w prezbiterium sklepienie krzyżowe.    
       

   

   Chór wsparty jest na żeliwnych słupach. 

   Zachował się portal w kształcie tzw. oślego grzbietu z datą „1667”. 

   

   

   Podczas remontu w roku 1974 – odsłonięto starą barokową polichromię. Na ścianach sceny Męki Pańskiej, malowidła pochodzące z lat 1667–1668, przemalowane w 1884 r. przez J. Potzmielera. 

   

 

   

   

   Podczas prac konserwacyjnych pod malowidłami ze scenami Męki Pańskiej, odkryto starsze przedstawiające motyw Lewiatana.

   

   Również barokowe było wyposażenie wnętrza, którego część została przeniesiona do nowego kościoła.

   

   

   

   

   Ponieważ stary drewniany kościół mieścił około 500 osób, a liczba parafian wzrosła do 3500, palącą stała się potrzeba budowy nowego kościoła. W rozpoczęciu prac stanęła na przeszkodzie I wojna światowa, a następnie uzbierany fundusz przepadł w czasie inflacji. Ostatecznie w 1925 roku rozpoczęto budowę nowego neobarokowego kościoła wg projektu architektów z Wrocławia Gebla i Pluschke. Wykonawcą była firma Rygol z Gliwic. Uroczystego poświęcenia dokonał 25 września 1927 roku kardynał Bertram. Nowe organy do kościoła wykonała firma Rieger z Karniowa, ołtarz główny jest dziełem monachijskiego rzeźbiarza Schreinera, natomiast witraże wykonał warsztat z Regensburga. W 1928 r. wzniesiono nowy ołtarz, wstawiono ławki, z Wrocławia sprowadzono dzwony. W chwili obecnej wnętrze jest remontowane.

   

   

   

   

   

Makieta kościoła w Google Eatrh - wykonał wojo1984

   

   Wewnątrz kościoła znajdują się dwa wyobrażenia św. Jana Nepomucena. Freski na sklepieniu powstały prawdopodobnie w 1927 roku. Nieznane jest pochodzenie drewnianej figury, wg inwentaryzacji z 1943 roku, drewniana figura świętego ze starego kościoła, której losy nie są znane, istotnie różniła się rozmiarami od tej, którą możemy oglądać.

   

   

   W Ostropie znajduje się również kilka ciekawych kapliczek i wolnostojących krzyży.

   

   Murowana kapliczka p.w. św. Jana Nepomucena z 1933 roku, wybudowana, gdy z powodu poszerzania drogi musiano usunąć wcześniejszą drewnianą kapliczkę z przełomu XVIII i XIX wieku. Wewnątrz drewniana polichromowana figura Jana Nepomucena. W roku 2002 przeprowadzono remont obiektu. 

   

   

   Dwie następne to tzw wieże lub kolumny choleryczne (Cholerasäule) - Kapliczka św. Floriana

   

   

   

   

       
     Kapliczka św. Urbana    
       

       
     Krzyż przy kościele    
       

   

  W wiejskich okręgach Górnego Śląska aż do ostatniej wojny zachowała się tradycja Wielkanocnych procesji na koniach. Tak było w Ostropie, GliwicachWójtowej Wsi, Piotrowicach Wielkich, Bieńkowicach k. Raciborza i w okolicy Głubczyc. Do dziś obyczaj ten pielęgnowany jest w Ostropie. Prastary zwyczaj procesji konnych miał dwojakie cele: z jednej strony sprawdzenie stanu zasiewów, z drugiej uproszenie błogosławieństwa i wzrostu upraw na polach. Tu w Ostropie procesje odbywają się co najmniej od połowy wieku XVII. 

   

   

   

   

   W Poniedziałek Wielkanocny zaraz po południu przed kościołem formuje się procesja. Na przedzie trzej młodzieńcy (jak nakazuje tradycja wyłącznie kawalerowie) z krzyżem procesyjnym. Za nimi pozostali jeźdźcy wiozący symbole  Zmartwychwstania Pańskiego Paschał, Krzyż przepasany czerwoną stułą i figurę Zmartwychwstałego Chrystusa. Procesja wyjeżdża poza zabudowania i przemierza pola wzdłuż granic parafii, a uczestnicy zanoszą modły o dobry urodzaj. Wędrówka po polach trwa około czterech godzin z krótką przerwą na poczęstunek. Kończy się przy kościele, odbywa się jeszcze krótkie nabożeństwo i kapłan udziela błogosławieństwa sakramentalnego.

   Po wyjściu z kościoła uczestnicy procesji zdejmują z siebie wieńce i starają się tak nimi rzucić, aby zawisły na krzyżu misyjnym ten kto pierwszy zawiesi swój wieniec na krzyżu jeszcze w tym samym roku stanie na ślubnym kobiercu. Kiedyś w procesji brali udział wyłącznie mężczyźni przybrani w mirtowe wieńce ozdobione kwiatami (kawalerów rozpoznawało się po podwójnych wieńcach).

   

   

   

   

   

   W Ostropie też znajduje się ceglana 6-cio boczna wieża ciśnień zaopatrująca kiedyś w wodę zabudowania tego osiedla oraz zapewne urządzenia kopalniane znajdującego się tam szybu. Ciekawostką jest zbiornik wykonany całkowicie z betonu. Wieża podzielona jest na kondygnacje do złudzenia przypominające klatkę schodową budynku mieszkalnego. Wnętrze niezwykle surowe w wykonaniu, jedynie forma zewnętrzna wieży i klinkierowa elewacja stanowią o jej unikalnym charakterze.

   

       
      Widoki z wieży    
       

   

   

   Pierwsze informacje o szkole w Ostropie pochodzą z przełomu XVII i XVIII wieku. Był to drewniany budynek, który znajdował się na pobliskich błoniach. W 1876 roku zbudowano dwuklasową szkołę po 80 uczniów w każdej klasie, a w następnym roku dobudowano do szkoły pomieszczenia gospodarcze. Ponieważ ilość dzieci szybko rosła już w 1883 roku oddano do użytku nowy budynek, w którym uczyły się młodsze dzieci, zaś starsze klasy pozostały w starym budynku. Na przełomie wieków znów problemem stało się przepełnienie i w 1905 roku wybudowano czteroklasową szkołę z dwoma mieszkaniami dla nauczycieli. W latach trzydziestych szkołę rozbudowano, dzięki czemu uzyskano cztery dodatkowe klasy.

   

   

   

       
     Podczas I wojny światowej zginęło 126 mężczyzn z Ostropy - poświęcono im pomnik i tablice pamiątkowe.  
       

   

   

   Zbiory Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego w Ostropie 

(Deutscher Freundschafts Kreis – DFK) - działającego od stycznia 1990 roku.

   

   

   

   

   

   Od 1992 roku, dzięki staraniom przewodniczącego DFK Jerzego Gillnera w Ostropie działa "Stroppendorfer Heimatchor".

       
     Inne archiwalia    
       

spichlerz

       
       

 

 

Materiały źródłowe:

Osiem wieków Ostropy, praca zbiorowa, red. ks. Piotr Górecki, Gliwice 2007

Krzysztof Groetschel, Kronika parafii Ostropa, Gliwice 1997

Jacek Schmidt, Kościoły Ziemi Gliwickiej, Gliwice 2000

Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943 praca zbiorowa

Zabytki Sztuki w Polsce, Śląsk, KOBiDZ, Petit s.c. Lublin,  Warszawa 2006.

www.kuria.gliwice.pl

www.kosciolydrewniane.pl

www.ostropa.pl

 

Zdjęcia archiwalne: 

Christian Friedrich vo Wrede, Krieges-Carte von Schlesien, 17471753

Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943 praca zbiorowa

Oberschlesien im Bild

zbiory Towarzystwa Społeczno-Kulturowego Niemców Województwa Śląskiego w Ostropie (Deutscher Freundschafts Kreis – DFK)