„GLIWICKIE METAMORFOZY” |
Dzielnice Gliwic –
Sośnica
|
Małgorzata
Malanowicz
Zdjęcia: gliwiczanie
Gliwice 2011 |
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
Dzielnica
Kopalnia
–
zdjęcia archiwalne
– zdjęcia nowe
– Pole Wschód
–
tereny leśne
Izba Tradycji KWK Sośnica
Osiedle
|
|
|
|
|
Założycielem
Sośnicy był biskup wrocławski Tomasz, któremu zezwolenie na
kolonizację tych ziem dał książę Władysław Opolczyk w 1260
roku. Nazwa tej miejscowości, która zapewne wzięła się od sosen
okolicznych lasów, pojawiła się w dokumentach kurii wrocławskiej
już na początku XIV wieku. Sośnica powstała mniej więcej w tym
samym czasie co Gliwice i Zabrze, z którym od początku, przez całe
stulecia, była silnie związana.
Przez długi okres niemal wszyscy chłopi z Sośnicy byli ludźmi
wolnymi i nie podlegali ciężarom pańszczyźnianym. Tak było do
czasu wojen szwedzkich. Potem szlachta wykupywała pola oraz część
domostw, a chłopi spadli do roli ludzi
zależnych. Sośnica posiadała
dwa chmielniki, z których plony sprzedawała zarówno dla browaru w
Gliwicach, jak i w Zabrzu. Ponadto handlowano bydłem, rybami i
drewnem.
Ogromne
przemiany w tej dotychczas spokojnej miejscowości
dokonały się poczynając od II połowy XIX wieku. Zmienił się skład społeczny mieszkańców. Z chłopów
przekształcili się oni w chłopo-robotników, a następnie w
robotników wielkoprzemysłowych –
górników, hutników. kolejarzy i
in. Odsetek chłopów stał się minimalny.
|
|
|
|
|
|
|
Kopalnia
Pierwsze poszukiwania węgla na terenie Sośnicy przeprowadzono
już w 1855 roku na polecenie księcia Hugo zu Hohenlohe-Oehringen.
Działania te nie powiodły się jednak, dopiero kilka lat później
tarnogórskim nadsztygarom Antoniemu i Natanielowi Ehr oraz
gliwickiemu szychmistrzowi Oswaldowi Lobokowi udało się odnaleźć
pokłady węgla. W
1860 roku również książę Hohenlohe-Oehringen znalazł węgiel i
uzyskał pole górnicze które nazwano jego nazwiskiem. W latach późniejszych
książę uzyskał w rejonie Sośnicy jeszcze 8 pól górniczych, mimo
to nie rozpoczynał jeszcze budowy kopalni. Przyczyną było to, że węgiel
zalegał na dużej głębokości i był trudno dostępny. Prawie 80%
ówczesnych zasobów znajdowało się poniżej poziomu
500 metrów
.
Prace
nad pogłębianiem szybów rozpoczęto w 1913 roku, były utrudnione z
powodu silnego napływu wody i kurzawki. Później na przeszkodzie
stanęły braki materiałowe związane z działaniami wojennymi. W końcu
w 1917 roku oddano do użytku szyby „Sośnica”. W
pierwszym roku wydobycie wyniosło 311 ton, rok później już 2320 t.
W
1922 roku powstało przedsiębiorstwo pod nazwą Zjednoczona Kopalnia
Oehringen.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W następnym roku zakończono instalację maszyny wyciągowej na
szybie I, wybudowano też sortownię, dworzec kolejowy i łaźnię. Od
roku 1925 rozpoczął się okres dobrej koniunktury dla przemysłu węglowego,
a w kopalni „Sośnica” rozpoczęto nowy etap rozbudowy. W
1929 roku wydobycie osiągnęło 1.121.489 ton, a liczebność załogi
wynosiła ponad 3200 osób. Na skutek kryzysu pod koniec lat 20-tych
zmniejszono wydobycie, a co za tym idzie konieczna była redukcja
zatrudnienia. Na
początku II wojny światowej kopalnia została przekazana do państwowego
koncernu „Hermann Göring”. W 1943 roku ukończono budowę
szybów „Oehringen”, określanych później jako „Oehringen
– Pole Zachodnie” („Sośnica”: Oehringen
– Pole Wschodnie”). Niedobory w stanie załogi zaczęto
uzupełniać poprzez zatrudnianie jeńców wojennych i robotników
przymusowych.
|
|
|
|
|
|
|
W
styczniu 1945 roku kopalnię opuścił niemiecki personel nadzorczy, a
następnie załoga, którą po części wcielono do armii, a część
została internowana przez wkraczające wojska radzieckie. Wiele
chodników zostało wtedy zalanych, wybuchły też liczne pożary.
Jednak dzięki ofiarnej pracy niewielkiej grupy pozostałych pracowników,
udało się już w maju 1945 roku uruchomić produkcję.
Po
uporządkowaniu materiałów mierniczo-geologicznych i uzupełnieniu
personelu, rozpoczęto w kopalni prace modernizacyjne. W latach
50-tych wybudowano między innymi nową sortownię, lampiarnię,
oddano do użytku nowe kotły parowe i wentylatory. W 1964 roku przystąpiono
do budowy nowego poziomu
750 m, później powiększono też łaźnię i zmodernizowano lampownię. W
tym okresie wydobycie dobowe wynosiło 8 tysięcy ton.
Kopalnia
to nie tylko sfera czysto produkcyjna, już w 1949 roku rozpoczął
działalność Zakładowy Dom Kultury. Dzięki kopalni powstało też
osiedle mieszkaniowe, szkoła podstawowa oraz Dom Górnika.
|
|
|
|
|
|
|
W
połowie lat 70-tych zakład zatrudniał około 6 tysięcy osób.
Planowano wtedy, że wydobycie ma osiągnąć poziom 25 tysięcy ton
dziennie. Tak się jednak nie stało, a od początku lat 90-tych
rozpoczął się trwający do dziś proces restrukturyzacji. W 1996
roku zlikwidowano „Pole Wschód” i zbędne wyrobiska
podziemne.
Obecnie
kopalnia prowadzi eksploatację na dwóch poziomach wydobywczych 750 i
950 metrów
i jest podzielona na dwa Pola: „Zachód” i „Bojków”.
Zakład zatrudnia około 3500 osób i wydobywa około 12 tysięcy ton
węgla na dobę.
W
2005 roku w ramach obniżania kosztów Kopalnia „Sośnica”
i zabrzańska Kopalnia „Makoszowy” zostały połączone w
jeden zakład. Gliwicki
oddział nosi nazwę KWK „Sośnica-Makoszowy”.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Orkiestra
dęta kopalni „Sośnica” pod dyrekcją Lesława
Podolskiego |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Na terenie kopalni zorganizowano Izbę
Tradycji.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Na potrzeby pracowników kopalni wybudowano osiedla, które
całkowicie odmieniły oblicze dzielnicy. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W 1873 roku
terytorium Zabrza oddzieliło się od Bytomia i zatwierdzono powiat
zabrski. Powstała samodzielna gmina Sośnica, która gwałtownie się
rozwijała. Ostatecznie mimo wielowiekowych związków z Zabrzem –
względy gospodarcze zadecydowały o przyłączeniu Sośnicy do
Gliwic, co nastąpiło w
1927 roku.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Parafia
Od początku
istnienia osady, Sośnica należała do parafii św. Andrzeja w
Zabrzu. Pierwsze wzmianki o stałym
duszpasterstwie w Sośnicy, prowadzonym przy małym kościółku p.w.
Serca Pana Jezusa pochodzą z 1911 r., kiedy to wyodrębniono z
parafii św. Andrzeja w Zabrzu lokalię Sośnica. Pierwszym
duszpasterzem został ks. Amand Ballon.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Już od czasu poświęcenia zbierano pieniądze na budowę
nowego kościoła. W rozpoczęciu robót
przeszkodziła najpierw wojna, a potem pieniądze przepadły w
wyniku inflacji. Szybki rozwój przemysłu
sprawił, że liczba parafian już w 1928 r. przekroczyła 10.000. W
tym też roku rozpoczęto budowę nowego kościoła. Kolejnym proboszczem, a
jednocześnie budowniczym kościoła, mianowany został ks. dr Antoni
Korczok (zginął w Dachau 5 lutego 1941 r.). Konsekracja nowego kościoła
odbyła się już 6 października 1929 r.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Stary kościół nosił
wezwanie Serca Pana Jezusa, ale ponieważ w 1926 r. Sośnica została
administracyjnie przyłączona do Gliwic, postanowiono zmienić
wezwanie kościoła, gdyż w dekanacie gliwickim istniała już
parafia Serca Pana Jezusa. Nowy kościół otrzymał więc wezwanie
NMP Wspomożenia Wiernych. W 1936 r. zbudowano nowe probostwo. Po
wybudowaniu w 1988 r. nowego domu katechetycznego, w następnym roku
rozebrano starą plebanię, w której do tej pory prowadzono
katechizację.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rozbudowujące się nowe osiedle i wzrost liczby mieszkańców zrodziły
potrzebę budowy nowego kościoła, do której przystąpiono w 1998 r.
Obecnie prowadzone są prace wykończeniowe, zarówno nowego Domu
Parafialnego, jak i kościoła p.w. św. Jacka.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Szkoły
Do połowy XIX w. mieszkańcy Sośnicy zmuszeni byli posyłać dzieci
do szkoły przyparafialnej w Zabrzu. Pierwszą szkołę wybudowano tu
w roku 1847. W tej katolickiej placówce uczyło się 147 dzieci –
zarówno miejscowych, jak i z Maciejowa.
Budynek szkolny wzniesiono przy ówczesnej Hindenburgerstrasse
(obecnie ul. Sikorskiego).
Ponieważ znacznie wzrosła ilość
dzieci w wieku szkolnym (w 1880 r. było ich 248, a w 1900 r. już
581) konieczne stało się wybudowanie drugiego budynku. W
pierwotnym założeniu miała to być szkoła czteroizbowa, z czasem
jednak dobudowano następne cztery pomieszczenia. Zakładano, że
powstanie we wschodnim rejonie gminy, w pobliżu dzisiejszej ul.
Gaszynów. Położenie takie byłoby korzystne ze względu na plany
usytuowania w tym właśnie miejscu fabryki chemicznej i osiedla
robotniczego.
|
|
|
|
|
|
|
W związku z brakiem zgody
prywatnych właścicieli parcel, Loeffer –
radca Królewskiego Rządu w Opolu –
w czerwcu 1900 r. wydał postanowienie o przystąpieniu
do budowy obiektu na prywatnej parceli rodziny Grzebielok. Koszty
wykupienia terenu i budowy przejęło państwo. Wykonawcą robót była
gliwicka firma –
Scheer. Prace ruszyły 27 VI 1901 r., a już 3
VII 1902 r. odbyła się uroczystość poświęcenia i otwarcia szkoły
przy ul. Mackensenstrasse. Wygląd budynku niewiele zmienił się do
czasów obecnych. Na II piętrze znajdowało się mieszkanie woźnej i
gabinet rektora. Uczono się na parterze i I piętrze. Tam też
ustawiono duże akwarium, opiekowały się nim dziewczęta. Po pokarm
dla ryb chodziły do pobliskich stawów. Szkołę
rozbudowano w 1993 roku.
|
|
|
|
|
|
|
|
Zgodnie z ówczesnym zwyczajem w
starszej szkole nr 1 uczyli się chłopcy, zaś w nowej –
w szkole nr 2 –
dziewczęta. Miała ona charakter wyznaniowy.
Była placówka katolicką, jednak przyjmowano również dzieci innych
wyznań. W 1926 r. oddano do użytku trzecią szkołę w Sośnicy,
zbudowaną przy Carnallstrasse (obecnie ul. Wielicka). Po przyłączeniu
Sośnicy do Gliwic, szkołę dla chłopców oznaczono ,,14a",
szkołę dla dziewcząt ,,14b" (oznaczenie to po raz pierwszy
pojawiło się w dokumentach szkoły 25 XI 1927 r.), a numerem
,,15" koedukacyjną szkołę przy ul. Wielickiej.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kapliczka
Według legendarnych opisów, powstanie kapliczki maryjnej w Sośnicy
przy ulicy Głogowskiej łączy się z działalnością na tym
terenie w latach 1805–1809 Wincentego Eliasza i Karola Pistulki –
śląskich rabusiów. Pistulka mieszkał podobno w tym domu w Ligocie
Zabrskiej (Ellguth Zabrze)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
„Pewnego razu wieśniak z Sośnicy udał się wraz z parobkiem do
lasu. Gdy zbierali drzewo na opał, podpatrzyli, że Pistulka i
Eliasz zakopali w ziemi pokaźnych rozmiarów przedmiot, a na
miejsce to wtoczyli wielki kamień. Gdy rozbójnicy oddalili się, chłopi postanowili sprawdzić, co
zostało ukryte pod głazem. Odsunęli go, odkopali warstwę ziemi i
ujrzeli … skrzynię. Załadowali ją na taczkę i pojechali do
domu. Na miejscu okazało się, że w pudle ukryta została ogromna
suma pieniędzy.
Zamiast się nią podzielić, wieśniak wygnał parobka z domu. Ten
wyklął pracodawcę i jego spadkobierców, po czym oddalił się. Dręczony wyrzutami sumienia wieśniak nakazał w miejscu, w którym
znaleziono skarb, wybudować kaplicę. Chciwy gospodarz niedługo
cieszył się majątkiem. W krótkim bowiem czasie zmarł, a jego
potomkowie stali się ludźmi biednymi.”
|
|
|
|
|
|
|
W przeszłości
kaplica regularnie odwiedzana była przez procesje błagalne.
Przez całe lata nazywana była przez mieszkańców Sośnicy
„dziękczynną”. W okresie międzywojennym widniał
na niej napis w języku niemieckim: Chrześcijaninie nie
przechodź bez pozdrowienia, pamiętaj, że jestem twoim Zbawcą! |
|
|
|
|
|
|
|
|
Kapliczka była bardzo
zaniedbana –
w 2008 roku uczniowie szkoły podstawowej nr 21 wraz z
nauczycielami podjęli decyzję o objęciu jej opieką w ramach
programu
„Ślady przeszłości –
uczniowie adoptują zabytki”.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
...
|
|
|
Cmentarz
Cmentarz
utworzony został w 1912 roku. Znajdują się tam m.in. mogiły powstańców
śląskich, jeńców
wojennych z obozów w Gliwicach, 3 groby jeńców angielskich,
bezimienne groby masowe żołnierzy niemieckich oraz ludności
cywilnej, którzy zginęli w 1945 roku.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
...
|
|
|
Krzyż
„choleryczny”
W XIX wieku w okolicy obecnej ulicy Odrowążów znajdował się spory
cmentarz na którym pochowano zmarłych na cholerę. W miejscu tym,
do dziś stoi krzyż. W okolicy parafii stał duży pomnik ku czci żołnierzy,
którzy polegli w I wojnie światowej.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
...
|
|
|
Pomnik
ofiar I wojny światowej
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
Jacek
Schmidt, Kościoły Ziemi Gliwickiej, Gliwice 2000
www.sp21.gliwice.pl
www.kuria.gliwice.pl
Zdjęcia
archiwalne:
Izba
Tradycji Kopalni Sośnica
Oberschlesien
im Bild
|
|