„Gliwickie MetamorfozY” |
Dzielnice Gliwic
–
Szobiszowice |
Małgorzata
Malanowicz
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
|
|
|
|
|
Szobiszowice leżą na prawym brzegu Kłodnicy na północ od Gliwic.
Nazwa Szobiszowice utrzymała się od początku przez wszystkie następne
wieki i prawdopodobnie wywodzi się od założyciela i właściciela
wsi Sobiecha. Dokumentem z 15 czerwca 1276 roku hrabia Piotr przekazał
urząd sołtysa ojcu chrzestnemu jego dzieci Hermannowi, który także
zasłużył się w wymierzaniu pól, sprowadzaniu osadników, czyli
lokacji wsi na prawie frankońskim. Nowopowstała część wsi po
pierwszym właścicielu Peterze von Slawentow (ze Sławikowa) otrzymała nazwę
Petersdorf. Często zmieniali się własciciele, w XVII w. część
Szobiszowic należała do rodziny von Trach, a następnie do Katarzyny
Strzeli, od której w 1651 r. dobra odkupił Hanno von Welczek. W rękach
rodziny von Welczek majątek pozostał do 1820 r.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wielkie przemiany zaszły tu w XIX wieku. Duży wpływ na życie wsi
miała budowa kanału Kłodnickiego, nie
tylko sporo ludzi znalazło zatrudnienie przy jego budowie ale wpłynął
na rozwój przemysłu w tej dzielnicy, na rozwój sportu, turystyki
czy rybołówstwa. Z wód kanału korzystało potem wielu przedsiębiorców
tej dzielnicy przywożąc tą drogą surowce oraz wysyłając gotowe
produkty. Jeszcze bardziej decydującym o przemianach w tej dzielnicy
faktem było uruchomienie 15 października 1845 roku kolei.
Wiązało się to z rozwojem przemysłu w tej dzielnicy. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Największym zakładem była zbudowana w 1852 roku Fabryka Drutu, Gwoździ,
Łańcuchów i Lin Hegenscheidta oraz następnie druga o podobnym
profilu produkcji Kerna. Z innych sporych w tym czasie fabryk na uwagę
zasługują fabryka szkła Blumenreicha, walcownia cynku Kramsta, młyn
Heinze. Poza tym istniała tu w II połowie XIX wieku Fabryka Rur i
Kotłów Breda, Berliner Kessel WJd Blechwarenfabrik A. Deineveber,
Huta Szkła Scharffa, Fabryka Armatury i Maszyn Parowych
Weinmann-Zange, Zakłady Kotłów B. Meyer, browar Otto
Kreutzer-A.Leinveber, wytwórnia mydeł Moritza Rahmera, olejarnia
Jakuba Wetza, palarnia kawy kupca Chlebischa, tartak i skład drzewa.
Interesujący jest mało znany fakt,
że na terenie Szobiszowic powstało krótko przed I
wojną światową pierwsze na Górnym Śląsku wojskowe lotnisko.
Istniało do wybudowania lotniska na polach bojkowskich.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kościół
p.w. św. Bartłomieja
– "stary"
|
|
|
|
|
|
|
Wzmianki
o parafii i kościele pw. św. Bartłomieja sięgają XIII w. Według
najstarszych źródeł kościół i parafia powstały około 1232 r.
Swój początek zawdzięczają zakonowi rycerskiemu Templariuszy,
przybyłemu na Śląsk z Moraw. Zlokalizowany przy jednym z głównych
traktów komunikacyjnych prowadzących z Gliwic w kierunku Pyskowic
i Toszka, usytuowany na niewielkim wzniesieniu
i
otoczony kamiennym murem, mógł w średniowieczu , a nawet i później
odgrywać rolę małej warowni. Najstarszą część stanowi
zakrystia (1232 r.?). Prezbiterium zbudowane zostało prawdopodobnie
w XV lub na początku XVI w., natomiast nawa i wieża pochodzą z
okresu odbudowy kościoła po zniszczeniu w 1626r. Kościół
posiada gotyckie cechy stylowe. Wzniesiony z kamienia łamanego,
jedynie wieża w górnej kondygnacji wymurowana jest z cegły i zwieńczona
blankowaniem, co nadaje całej budowli wygląd warowny. Prezbiterium
sklepione jest kolebką z lunetami na tzw. gurcie. W latach 70 tych
odkryto na nim polichromię wczesnobarokową (XVII w.) przedstawiającą
Drzewo Jessego. Wyposażenie jest barokowe i klasycystyczne. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kościół
p.w. św. Bartłomieja –
"nowy" |
|
|
|
|
|
|
W latach 1907–1911 wybudowano w stylu
neogotyckim nowy, potężny kościół p.w. św. Bartłomieja przy
ul. Bernardyńskiej. Projektował go architekt wrocławski L.
Schneider. Kościół konsekrował 14 maja 1911 r. kard. Jerzy Kopp.
Pierwsze prymicje w nowym kościele odprawił w czerwcu 1911 r. ks.
Józef Ferche –
późniejszy biskup pomocniczy we Wrocławiu. W 1919
r. część parafii usamodzielniła się i utworzono lokalię Świętej
Rodziny. W 1931 r. usamodzielniono parafię św. Jana Chrzciciela w
Żernikach, a w 1935 r. wyodrębniono jeszcze jedną samodzielną
parafię przy nowo wybudowanym kościele p.w. Chrystusa Króla. W
1994 r. erygowano parafię Matki Boskiej Kochawińskiej na Osiedlu
Kopernika w Gliwicach. W styczniu 2002 r. utworzono na Osiedlu
"Obrońców Pokoju" parafię p.w. Miłosierdzia Bożego, którą
również wyodrębniono prawie w całości z parafii św. Bartłomieja. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Szkoła |
|
|
|
|
|
|
Budowę
szkoły rozpoczęto w 1906 roku, a oddano do użytku w 1908, mieściły
się w niej wtedy 24 klasy. Na podwórku powstała sala
gimnastyczna. Budynek składa się z części głównej, cofniętej
od ulicy i dwóch wysuniętych skrzydeł. Fasada licowana czerwoną
cegłą i ozdabiana sztucznym kamieniem została wykonana w stylu
niemieckiego renesansu. Nieco później dobudowano wieżę z
zegarem. W 1914 roku budynek zajęło wojsko, w okresie plebiscytu
stacjonowały tam wojska francuskie,
a następnie rodziny przesiedleńcze. W 1925 roku w szkole
uczyło się 366 chłopców i 410 dziewcząt. Obecnie mieści się
tu Szkoła Podstawowa nr 20 im. Powstańców Śląskich. Na ścianie
przed wejściem wmurowano 2 tablice: jedna poświęcona jest Powstańcom
Śląskim a druga Jerzemu Ziętkowi, absolwentowi tej szkoły. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Dwór |
|
|
|
|
|
|
Dwór w
Szobiszowicach był początkowo rezydencją jednej z linii rodziny
von Welczek, w której władaniu Szobiszowice znajdowały się od
1651 roku. Wzniesiony został prawdopodobnie w miejscu starszego
budynku, murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie
prostokąta, na piwnicach sklepionych kolebkowo, dwukondygnacjowy,
nakryty wysokim dachem mansardowym obecnie pokrytym papą. Część
wnętrz nakryta sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi.
W XVIII w.
znaczenie posiadłości zaczęło spadać, w budynku mieszkali
rezydenci i urzędnicy zarządzający majątkiem, m.in. Jan Jerzy
von Dobschuetz w 1714 r., Jan Krzysztof Niewiadomski i potomkowie
Stanisława Manowskiego. Budynek przebudowano w stylu barokowym.
Ostatecznie w XIX w. Welczkowie przenieśli się do pałacu w Łabędach,
a dwór w Szobiszowicach przeznaczono na mieszkania urzędników i
spichlerz.
Dwór wraz z otaczającymi go budynkami gospodarczymi (stajnią, kuźnią,
wozownią, stodołą) przetrwał bez strat drugą wojnę światową.
Do lat 60-tych XX w. pozostawał własnością prywatną, później
został własnością państwa. Dnia 12.02.1974 r. do rejestru
zabytków wpisano zespół dworski przy ul. Dworskiej 10 d (dwór,
pozostałość parku), nr rej.: A – 1205. W 2008 r. Wojewódzki
Urząd Ochrony Zabytków przeprowadził kontrolę w budynku i nakazał
właścicielowi opracowanie projektu renowacji zabytku. Właścicielem
obecnie jest miasto Gliwice, niestety nic dobrego z tego dla obiektu
nie wynika.
na
podstawie tekstu Damiana Dąbrowskiego www.palaceslaska.pl |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Radiostacja |
|
|
|
|
|
|
Decyzję o budowie radiostacji
podjęto w 1933 roku. Minęły dwa lata, zanim firma Lorenz AG.
Berlin-Tempelhof uporała
się z zadaniem.
110-metrowy maszt w całości wykonano z drzewa modrzewiowego,
uchodzi obecnie za najwyższą drewnianą budowlę na świecie.
Wieża antenowa Radiostacji jest jedną z najbardziej
charakterystycznych na Górnym Śląsku budowli. Stanowi część
kompleksu radiowej stacji nadawczej. Poza wieżą antenową i
radiostacją do kompleksu zaliczają się także dwa budynki
mieszkalne przeznaczone pierwotnie dla pracowników obsługi.
„Sławę”
przyniosła radiostacji tzw. „prowokacja gliwicka” –
prowokacja, która miała uzasadniać atak Rzeszy na agresywną
Polskę.
Nie
wiadomo, co działo się w radiostacji w czasie wojny. W maju 1945
roku wycofujące się oddziały niemieckie zniszczyły całą
dokumentację i wyposażenie. Polscy inżynierowie naprawili
wszystkie urządzenia. Pierwszą próbną audycję wyemitowano 4 października
1945 roku. Potem radiostacja nadawała program Polskiego Radia
Katowice I. Zasięg sygnału był spory, bo wynosił ponad 100 kilometrów.
W 1956 roku nadawanie programu Radia Katowice przejęła nowa
radiostacja w Rudzie Śląskiej. Gliwicka wieża służyła do zagłuszania
Wolnej Europy i Głosu Ameryki. Teren ogrodzono drutem kolczastym, a
obiektu pilnowali straż przemysłowa i ochroniarze. W tym samym
czasie na terenie radiostacji ruszyła produkcja specjalistycznych
urządzeń dla radia i telewizji. Powstawały tu m.in. bramy dźwiękoszczelne
i stoły kontrolne.
Pierwszy raz pomysł
utworzenia na terenie radiostacji muzeum pojawił się w lutym 1964
roku. W 2002 roku Samorząd Miasta Gliwice wykupił całą
trzyhektarową posesję z zabudowaniami. Od 2005 roku Radiostacja
jest oddziałem Muzeum w Gliwicach. Obiekt znajduje się na Szlaku
Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Fabryka Drutu |
|
|
|
|
|
|
Jest
to jeden z najstarszych zakładów przemysłowych w Gliwicach. Założył
go w 1852 roku August Wilhelm Hegenscheidt jako niewielki prymitywny
warsztat do wytwarzania drutu i gwoździ w pobliżu Kanału Kłodnickiego.
W 1857 roku rozbudował zakład o pierwszą na Śląsku ciągarnię
drutu. Jego wyroby były swego rodzaju innowacją – wprowadził na
rynek liny stalowe oraz gwoździe produkowane na zimno i początkowo
nie miały zbytu. Jednak dzięki umiejętnej akcji promocyjnej
Hegenscheidt przekonał do swoich wyrobów nabywców i już wkrótce
zakład zaczął się żywiołowo rozwijać.
W 1887 roku fabryka weszła w skład Spółki Akcyjnej Górnośląskiego
Przemysłu Druciarskiego, skupiała ona zakłady Hegenscheidta i
Caro- Kern. W 1899 roku powstał z nich koncern „Obereisen”
(Oberschlesische Eisen-Industrie Actien-Gesellschaft fuer Bergbau
und Huettenbetrieb Gleiwitz O=S - Spółka Akcyjna Górnośląski
Przemysł Żelaza) – najpotężniejszy koncern w tym czasie na
Śląsku. Dzięki temu fabryka uzyskała dostęp do nowoczesnych
maszyn i urządzeń. Po śmierci ojca – interesy przejął
Otto Hegenscheidt i kontynuował ze wspaniałymi efektami.
Obecne
wydziały zakładu:
-
produkcji drutu;
-
produkcji
gwoździ
-
produkcji
łańcuchów
-
produkcji
sit i siatek;
-
metalurgii
proszków. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Młyn |
|
|
|
|
|
|
Tzw. młyn Heinze zbudowany
został na prawym brzegu starego koryta Kłodnicy, obok dzisiejszej
ulicy Portowej. Po II wojnie światowej młyn został przejęty
przez Śląskie Zakłady Zbożowo-Młynarskie i pracował do lat
90-tych XX wieku. Rok 2005 to kres istnienia młyna Heinze. Jako grożący
zawaleniem, obiekt został rozebrany. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pomnik
ofiar I wojny światowej |
|
|
|
|
|
|
Znajduje się obok "nowego" kościoła p.w.
św. Bartłomieja |
|
|
|
|
|
|
Napis na
cokole
"Erbaut
vom Kriegerverein Gleiwitz - Petersdorf" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Straż pożarna |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rozmaitości |
|
|
|
|
|
|
ul. J. Śliwki 5
domek ogrodowy, neorenesansowy z 1894 r., parterowy, licowany cegłą,
z bogatą dekoracją tynkowo-stiukową, ośmioboczna wieża nakryta hełmem
pobitym gontem, na dachu domku taras ze stylową, metalową kutą
balustradą, wystawki zwieńczone figurkami aniołów. |
|
|
|
|
|
|
ul. J. Śliwki 32,
zbudowany został w roku 1840, następnie przebudowany w końcu XIX w.
Był to budynek piętrowy z parterowym skrzydłem od frontu.
Mieściła się tu początkowo jedna z drukarń rodziny Neumannów, a
potem Landsbergera. Pozostały pilastry świadczące o wykwintnym wykończeniu wnętrza
budynku i o bogactwie właścicieli - drukarzy gliwickich. |
|
|
|
|
|
|
Tosterstr. 25
znajdowały
się tu kiedyś zarówno szkoła powszechna katolicka (Katholische
Volksschule nr 6) jak i ewangelicka (Evangekische Volksschule) |
|
|
|
|
|
|
Tosterstr. 43,
należał do
wdowy Friederike Glaser. W budynku tym prowadził sklep kolonialny
Ludwig Cibis.
W miejscu widocznego na zdjęciu browaru i szynku Glaser. Browar Glaser widnieje jeszcze w książce branżowej z
roku 1901, natomiast według książki
adresowej 1910, w miejscu tym znajduje się już piekarz Franz Walessa. |
|
|
|
|
|
|
Skwer na rogu ul.Toszeckiej/Świętojańskiej
na pierwszym powojennym
planie miasta funkcjonuje jeszcze jako cmentarz. Czy ktoś słyszał
o ekshumacjach w tym miejscu ? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Szobiszowice
na starych fotografiach i pocztówkach |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Przy Welczekstr. 2 znajdował się szynk, prowadzony przez niejaką
Antonie Novel.
Właścicielem posesji przy Welczekstr. 2 i Tosterstr.
41 był Hugo Scobel, stąd jego reklama na budynku. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kapliczka
szwedzka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
www.kuria.gliwice.pl
www.palaceslaska.pl
www.muzeum.gliwice.pl
Zdjęcia
archiwalne:
Oberschlesien
im Bild - Śląska Biblioteka Cyfrowa
|
|