„Gliwickie Metamorfozy” |
Seidenhaus Weichmann
|
Małgorzata
Malanowicz
Gliwice 2010
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
„...Na
początku XX wieku obraz świata ustanowiony i utwierdzony przez wieki
okazał swoją kruchość –
odkrycia w dziedzinie nauk przyrodniczych odsłoniły
nowe światy, teoria Einsteina wstrząsnęła systemem dotychczasowej
fizyki, psychologia dała całkowicie nowy obraz człowieka, rozwój nauk
historycznych i geograficznych rozszerzył granice poznanego świata,
miliony ludzi dotąd niezauważonych zaczęły upominać się o swoje
ludzkie prawa a nawet sięgać po władzę –
umierał spokojny, dostatni mieszczański świat.
W
tym stanie rzeczy sztuka poszła w kierunku skrajnego indywidualizmu, a
proces twórczy oparł się na intuicji artysty. Załamał się
racjonalizm, który był podstawą rozwoju nowej architektury.
Ekspresjonizm rozwinął się szczególnie w Niemczech i w krajach Europy
Północnej. W twórczości architektów był zwykle tylko okresem przejściowym –
choć dla niektórych
jednocześnie punktem szczytowym....”
Przemysław
Trzeciak –
Przygody architektury XX wieku
Jednym z
wybitnych przedstawicieli tego nurtu był
Erich Mendelsohn. Symbolika architektury Mendelsohna podkreślała
poprzez wykorzystanie motywu silnie akcentowanych linii, podstawową właściwość
zastosowanego materiału – stali, czyli wytrzymałość na
rozciąganie. Inspiracją były też formy świata maszyn współczesnej
cywilizacji.
|
Erich (Eric)
Mendelsohn urodził się 21
marca 1887
w Olsztynie jako piąte dziecko modystki
Emmy z Jarusławskich i żydowskiego kupca
Dawida. Po ukończeniu gimnazjum w Olsztynie, uczył się zawodu kupca, a
następnie rozpoczął studia ekonomiczne na uniwersytecie w
Monachium.
W 1908
rozpoczął studia architektoniczne na Uniwersytecie
Technicznym w Berlinie, zaś dwa lata później przeniósł się do Monachium
i w 1912
obronił dyplom z wyróżnieniem. W czasie studiów zajmował się
dekoracją wystaw sklepowych i malowaniem plakatów, projektowaniem strojów
na bale karnawałowe. Związany był z ekspresjonistyczną grupą „Błękitni
jeźdźcy" w skład której wchodzili m.in. Klee i Kandinsky.
Pierwszy projekt zrealizował jeszcze podczas studiów –
był to dom przedpogrzebowy Bet Tahara w Olsztynie.
W latach 1912–1914
prowadził własną pracownię architektoniczną w Monachium. Jego
najbardziej chyba znaną realizacją jest obserwatorium
astronomiczne tzw. Wieża Einsteina w Poczdamie. W
1924 roku założył wraz z Mies
van der Rohe i Gropiusem grupę artystyczną Der Ring skupiającą architektów
zafascynowanych nowoczesnością. Podczas podróży po Ameryce
poznał Franka
Lloyd Wrighta, zainspirował się też transatlantykami
i nowoczesnymi na owe czasy tramwajami. Na wiosnę 1933
Mendelsohn ze względu na żydowskie pochodzenie wyemigrował do Anglii.
Jego majątek został przejęty przez nazistów, wykreślono go z listy Związku
Architektów Niemieckich i wydalono z Pruskiej
Akademii Nauk. W 1935 roku otworzył biuro w Jerozolimie. Od 1941 mieszkał
w USA. Zmarł 15
września 1953
w San Francisco.
Ważniejsze
dzieła
-
Dom przedpogrzebowy 'Bet
Tahara' w Olsztynie 1913
-
Wieża Einsteina
w Poczdamie,
obserwatorium astronomiczne, 1920–1921
-
Dom
Tekstylny Weichmanna w Gliwicach, 1921–1922
-
Fabryka kapeluszy Friedrich Steinberg, Herrmann & Co w
Luckenwalde, 1921–1923, częściowo zburzona 1935
-
Przebudowa i rozbudowa siedziby wydawnictwa Rudolfa Mossego w Berlinie,
1921–1923
-
Dom towarowy Schocken w Norymberdze, 1925–1926
-
Dom towarowy Schocken w Stuttgarcie,
1926 –1928
-
Dom towarowy Rudolf Petersdorff przy ul.
Szewskiej we Wrocławiu
(ob. Kameleon), 1927–1928
-
Dom towarowy Schocken w
Chemnitz, 1927–1930
-
Columbus-Haus
na Potsdamer Platz w Berlinie, 1928
-
Szpital rządowy w Hajfie, 1937–1938
|
źródło:
wikipedia
Specjalną
grupę realizacji Mendelsohna stanowią domy towarowe, z
których pierwszym był właśnie Dom Tekstylny Weichmanna w
Gliwicach i choć był to obiekt niewielki, stanowił
swojego rodzaju poligon doświadczalny dla późniejszych
projektów. Idealny dom towarowy powinien stwarzać
jak najlepsze możliwości ekspozycji i reklamy towaru, dlatego
parter tworzą
zawsze przejrzyste wielkie tafle szkła. Powyżej elewacja stanowi tło
dla odpowiedniego wyeksponowania nazwy firmy.
Dom
Towarowy „Kameleon", (dawniej Rudolf
Petersdorff) we Wrocławiu zaprojektowany w 1927 roku, zwraca
uwagę elewacją pokrytą trawertynem i oryginalnym okrągłym narożnikiem.
Mimo dużo większej skali obiektu, łatwo zauważyć
elementy znane nam z gliwickiego dzieła, jak
charakterystyczne gzymsy i dwupłaszczyznowe okna. |
Berlin –
budynek wydawnictwa Rudolfa Mossego,
1921–1923
|
Stuttgart –
Dom Towarowy Schocken
źródło: wikipedia
|
Budynek został wzniesiony na zlecenie Erwina Weichmanna,
kupca tekstylnego, fakt, że podjął się tego znany już wtedy z
awangardowych projektów architekt Erich Mendelsohn, odbierany był
przez współczesnych jako wyróżnienie. Budynek
ulokowany w szeregu dziewiętnastowiecznych kamienic często był postrzegany jako dzieło
kontrowersyjne. Gdy powstał, był najbardziej
wyróżniającym się obiektem na całej
Wilhelmstrasse, na której królowały
bogato zdobione kamienice mieszczańskie. Ten prosty
budynek o gładkich ścianach szokował ówczesnych gliwiczan. |
Budynek oparty jest rzucie nieregularnego wieloboku, część
zasadnicza jest trzykondygnacyjna, z tyłu nadbudowane jeszcze jedna
kondygnacja. W elewacji parteru i pierwszego piętra pokazano żelbetowe słupy
konstrukcyjne. Dynamizm formy podkreślają mocno
wysunięte gzymsy.
Mendelssohn zaprojektował dla każdej
kondygnacji inne okna, odpowiadające funkcji: parter to rozległe
witryny domu towarowego, pierwsze piętro ma horyzontalne,
pasmowe okna, na trzeciej kondygnacji pojawiają się niecodzienne okna,
w których górne skrzydło jest wysunięte przed lico dolnego (podobne możemy
obejrzeć we wrocławskim domu towarowym), na najwyższym piętrze były
małe okienka –
tam znajdowały się mieszkania pracowników. |
Pod koniec XX wieku
budynek był już kompletną ruiną, przed katastrofą nie ratowało go nawet wpisanie na listę zabytków. Przez ostatnie
dziesięciolecia w obiekcie działały sklepy i punkty usługowe, które
zniszczyły pierwotny wystrój dom towarowego. Wojewódzki konserwator zabytków zalecał przywrócenie
pierwotnej funkcji budynkowi, ale trudno było znaleźć najemcę, który
wykorzysta cały obiekt. |
Ostatecznie nowy właściciel budynku firma Hurt-Metallco,
nawiązała współpracę z bankiem
PKO BP, całą modernizację przeprowadzono więc pod konkretnego użytkownika.
Projekt adaptacji wykonała PRACOWNIA
PROJEKTOWA "ARCHITEKT" mgr inż. arch. Haliny
Piotrowskiej-Hirszberg, a projekty konstrukcyjne opracowała
Firma Inżynierska STATYK mgr inż. Grzegorza Komrausa –
obie firmy z Katowic.
Ponieważ wewnątrz z dawnego wystroju zachowały
się jedynie: klatka schodowa z oryginalną balustradą oraz łazienka ze świetlikiem
na drugim piętrze – prace konserwatorskie skoncentrowano na
tych elementach oraz elewacji. W łazience część
elementów musiano wymienić z uwagi
na znaczny stopień zniszczenia, zachowując jednak styl i klimat.
Pozostałe
wnętrza dostosowano już do nowego użytkownika, ale zachowano układ parteru –
jako wielkiej otwartej przestrzeni, lokując na parterze salę operacyjną banku.
Odsłonięto
wszystkie zaślepione otwory okienne i wymieniono stolarkę ściśle
wg historycznego kształtu, materiału, podziału i sposobu
otwierania. Poddano
modernizacji instalacje wewnętrzne, wymieniono stropy, konstrukcję stropodachu
zamieniono na stalową. Tynki zewnętrzne trzeba było w całości skuć i położyć
nowe, a ponieważ nie zachowały się żadne wiarygodne przekazy co do kolorystyki, zdecydowano o wyborze neutralnych
odcieni szarości.
Prace trwały od marca do listopada 2002 roku. Realizacja
otrzymała wyróżnienie Moderna 2005.
|
Materiały
źródłowe:
Gleiwitz. Monographien deutscher Staedte, Gleiwitz 1925
Gliwice
znane i nieznane; Gliwice 2007
Jodliński
L.,
Dom tekstylny Weichmanna w Gliwicach. Nieznane dzieło Ericha
Mendelsohna; Gliwice 1994
Trzeciak
P.,
Przygody architektury XX wieku
Zwischen Expressionismus and Neuer
Sachlichkeit: Das Seidenhaus
Weichmann in Gleiwitz, Oberschlesisches Jahrbuch 10 (1994)
inwentaryzacja
i dokumentacja projektowa modernizacji wykonana w Pracowni
Projektowej „Architekt”
Haliny Hirszberg
Zdjęcia
archiwalne:
Gleiwitz.
Monographien deutscher Staedte, Gleiwitz 1925
Gleiwitzer Heimatblatt
Der Oberschlesische Wanderer
fot. Halina Hirszberg
|
|