Gliwickie Metamorfozy

Kanał Kłodnicki

Marian Jabłoński

II.2008
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

Kanał Sztolniowy

Wycieczka edukacyjna

Kanał Kłodnicki 

Wycieczka edukacyjna

 

 

       
     GENEZA BUDOWY KANAŁU KŁODNICKIEGO    
       
   Rewolucja przemysłowa w Europie w końcu XVIII wieku wymusiła potrzebę odnalezienia nowych złóż surowców, a zwłaszcza węgla. Pokłady węgla odkryte na Górnym Śląsku około roku 1790 stały się łakomym kąskiem dla rozwijającego się przemysłu Niemiec. Należało teraz opracować projekt przetransportowania tego surowca w głąb kraju.
   Początkowo chciano wykorzystać w tym celu koryto Kłodnicy, ale szybko z tego pomysłu zrezygnowano.
   Minister hr. A. von Hoym, po sugestiach swojego zwierzchnika min. Armina, zdecydował o zaprojektowaniu kanału wodnego łączącego Górny Śląsk poprzez Odrę z ówczesnymi Prusami. Zlecił więc w 1788 r. nadinspektorowi grobli i wałów w Brzegu W. Geschkemu opracowanie projektu takiej inwestycji. Przedłożono go królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi II do zatwierdzenia i w 1792 roku rozpoczęto prace budowlane.
   Hoym nie krył wcale, że głównym celem tej inwestycji jest dostarczenie taniego węgla oraz tanich produktów Śląska do Berlina.
   Jednak największą rolę w rozbudowie gliwicko-zabrzańskiego przemysłu spełnił hr. Fryderyk Reden, królewski nadradca finansów i zwierzchnik Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu.
Hrabia Friedrich Wilhelm von Reden
   On to bowiem połączył fakt odkrycia złóż węgla w Zabrzu w 1795 roku z Kanałem Kłodnickim. Wymyślił, że oprócz węgla tak potrzebnego Prusom, kanałem można transportować gotowe wyroby hutnicze wyprodukowane tu, na miejscu, dzięki pokładom węgla, rudy żelaza i obfitości wody rzek Kłodnicy i Bytomki.
   Po zaakceptowaniu pomysłu przez króla Prus Fryderyka Wilhelma II rozpoczęto prace projektowe nad budową huty pod Gliwicami. Umiejscowienie jej akurat tutaj ma związek z rzekami Kłodnicą i Bytomką, które łącząc się nieopodal w jedno koryto zapewniają odpowiednią ilość wody potrzebnej do napędu ówczesnych maszyn hutniczych.
   Aby nowocześnie zaprojektować całą inwestycję, hr. Reden udał się wraz z inspektorem budowlanym F. Wedingiem do Anglii, która wówczas była pionierem i potentatem hutniczym w Europie. Tu poznali kanały angielskie wraz z pochylniami służącymi do transportu łodzi przy dużych różnicach poziomów bez użycia śluz wodnych.
   Angielski budowniczy kanałów i pochylni John Smeaton polecił Redenowi swojego ucznia Johna Baildona, młodego, zdolnego inżyniera pracującego wówczas w hucie „Carron Ironworks” koło Larbert w Szkocji. Wg Smeatona, Baildon był jedynym, który mógłby projektować i nadzorować budowę zakładów i urządzeń potrzebnych do obsługi nowoczesnego hutnictwa śląskiego.
John Baildon
   Hrabia Reden dążył do tego, aby Huta Gliwicka była hutą modelową, czerpiącą pomysły z najnowszych zdobyczy angielskiej rewolucji przemysłowej oraz technologii angielskich i szkockich.
   Olbrzymie znaczenie odgrywał tu transport surowców i gotowych wyrobów. W rolę przewoźnika – Reden zaprzągł transport wodny jako najtańszy i rozwiązujący wiele problemów.
       
       
     KALENDARIUM    
       
     KANAŁ KŁODNICKI – GLIWICE    
   1788 – Projekt Kanału Kłodnickiego
   1792 – Rozpoczęcie budowy Kanału Kłodnickiego
   1794 – Rozpoczęcie budowy Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach
   1806 – Zakończenie budowy Kanału Kłodnickiego
   1806 – Początek eksploatacji portu w śródmieściu Gliwic
   1806 – Budowa pochylni przy Hucie Gliwickiej
   1822 – Oficjalne otwarcie Kanału
   1823 – Otwarcie wszystkich 18 śluz Kanału Kłodnickiego
   1834 – Koniec eksploatacji Kanału Sztolniowego
   1839 – Rozebranie pochylni przy Hucie Gliwickiej
   1843 – 1855 – Lata rozkwitu portu i kanału
   1870 – 1890 – Kryzys przewozów towarowych kanałem
   1894 – Początek pracy parowego ciągnika barek po kanale
   1897 – Doprowadzenie kolei wąskotorowej do portu Gliwice (w śródmieściu)
   1910 – Likwidacja odnogi kanału prowadzącej z Huty Gliwickiej
   1913 – Otwarcie drogi promenadowej nad kanałem
   1922 – Osłabienie transportu węgla Kanałem Kłodnickim
   1934 – 1941 – Budowa nowego Kanału Gliwickiego
   PRZEBIEG KANAŁU W TERENIE
   Kanał Kłodnicki przebiegał na całej swojej długości niemal równolegle do rzeki Kłodnicy, w kilku tylko miejscach przecinając ją na zasadach zwykłego skrzyżowania dróg wodnych.
   Nie inaczej było w obszarze Gliwic. Kanał tak tu poprowadzono, aby przebiegał obok wszystkich ówczesnych fabryk i zakładów służąc jako tania i sprawna droga wodna w kierunku Wrocławia, co skutkowało dostępem do portów rzecznych w głębi Niemiec.
   W pierwszych latach istnienia kanału, tzn. w latach 1806 – 1834, przy transporcie węgla z kierunku Zabrza i Chorzowa korzystano z pochylni przy Starej Hucie Gliwickiej. Pochylnia ta umożliwiała pokonanie różnicy poziomów między kanałem Sztolniowym a Kłodnickim.
   Kiedy z przyczyn ekonomicznych zlikwidowano w 1834 roku Kanał Sztolniowy, niepotrzebna też stała się pochylnia przy hucie. Rozebrano ją więc kilka lat później jak również istniejący tu mały port przeładunkowy.
   Gliwicki odcinek Kanału Kłodnickiego rozpoczynał się więc przy starej Hucie Gliwickiej, z której specjalną odnogą odpływały barki z gotowymi jej wyrobami. Odnoga ta miała swój początek wewnątrz jednego z budynków huty służącego jako zadaszony port załadunkowy. Budynek ten, kilkakrotnie już przebudowany, istnieje do dziś na terenie GZUT-u.
   Dla potrzeb ruchu pieszego nad tą odnogą zbudowano mostek, istniejący jeszcze w latach powojennych.
   Na jednej z rycin przedstawiających kanał w pierwszych latach istnienia widać rejon ul. Jagiellońskiej z domem Holtzhausena w tle.
   Barki płynąc dalej mijały niewielki port przeładunkowy w okolicy dzisiejszej ul. św. Katarzyny.
   Port ten zbudowano dla potrzeb jednego z zakładów Huldschinsky'ego przy ul. Jagiellońskiej, czyli późniejszej Huty 1-go Maja. Tu głównie odbywał się przeładunek węgla, gdyż inne swoje wyroby zakłady transportowały koleją.
   Widok z mostu na ul. Dworcowej w kierunku ul. Częstochowskiej i ul. Nasyp:
   Dalej trasa kanału wiodła pod mostem na dzisiejszej ul. Częstochowskiej, a następnie pod mostem na ul. Dworcowej.
   W roku 1806 w samym centrum miasta między ul. Dworcową a ul. Zwycięstwa znalazł swe miejsce duży port śródlądowy o wielkim znaczeniu gospodarczym.
   Doprowadzona tu w roku 1897 linia kolei wąskotorowej wspomogła znacznie jego działanie. Znajdowały się tu olbrzymie hale magazynowe, warsztaty naprawcze, a przede wszystkim duża bocznica kolejowa, obok której zwykle piętrzyły się usypane kopce węgla, piasku i żwiru.