„Gliwickie Metamorfozy”

Szlakiem kolei wąskotorowej

Miasto Gliwice i okolica

Marian Jabłoński

Wojciech Kwietniewski

 

III.2008
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

METAMORFOZY

 

       
     Pomysł budowy kolei wąskotorowej wiąże się bezpośrednio z powstaniem na Śląsku przemysłu wydobywczego i hutniczego. Budowane ogromne zakłady potrzebowały sprawnego i taniego środka transportu wewnątrzzakładowego. Stała się nim właśnie kolej wąskotorowa. Sieć wąskiego toru oplotła dosłownie cały przemysłowy Górny Śląsk.  
       
       
     Wagoniki były na tyle lekkie, że dało się je popychać nawet ręcznie. Zaletą były też ich małe rozmiary, co pozwalało na wciśnięcie się torowisk w różne zakamarki huty czy kopalni.  
       
   Nieocenione usługi dała przy transporcie odpadów hutniczych na hałdy, gdzie bardzo słabe i niestabilne podłoże nie pozwalało na użycie ciężkiego transportu.
   Zastosowanie wagonów osobowych wspomogło organizację pracy zakładów, przy których powstawały przystanki osobowe. Pociągi dowoziły górników i hutników niemal pod bramę zakładu. Te same torowiska wykorzystano podwójnie.
       
       
       
     KALENDARIUM    
       
   1845 – Do Gliwic dotarła normalnotorowa kolej żelazna
   1895 – Ukończono budowę odcinka państwowej kolei wąskotorowej z Makoszów, przez Maciejów Śląski do zakładów Huldschynsky Werke – późniejsza huta 1-go Maja i Huta Gliwice
   1899 – Oddano do eksploatacji trasę prywatnej kolei wąskotorowej z gliwickiego Trynku do Rud
   1914 – Pomiędzy Rudami a Gliwicami kursowało już 6 par pociągów
   1921 – Wąskotorowy pociąg pancerny „Kabicz” działał w rejonie Gliwic (okres powstań śląskich)
   1925 – Początek eksploatacji wagonów motorowych i jedynego elektrowozu w dziejach linii Gliwice – Rudy
   Lata 20-te XX wieku – Cena biletu z Trynku do Rud wynosiła:
   2 klasa – 2,10 marki,
   3 klasa – 1,40 marki,
   a z Trynku do Raciborza odpowiednio 4,40 i 2,90 marki
   1945 – Rosjanie spalili dworce w Bojkowie, Pilchowicach, Rudach, Szymocicach, Babicach i Markowicach, rozszabrowali sporą część torowisk
   1945 – Odcinek Trynek – Racibórz włączono do sieci PKP
   1950 – Pomiędzy Rudami a Gliwicami kursowało już 8 par pociągów
   1955 – Przewieziono rekordową liczbę pasażerów: 1.834.400
   1968 – Wprowadzono do użytku pierwsze lokomotywy spalinowe
   1972 – Zlikwidowano bocznicę do Fabryki Lin i Drutu w Gliwicach
   1984 – Ostateczne wycofano z ruchu lokomotywy parowe
   1989 – Wybudowano nowy przystanek Gliwice Śródmieście (przy ul. św. Katarzyny)
   1991 – Z Gliwic do Rud odjechał ostatni rozkładowy pociąg osobowy
   1993 – Wpisano linię Gliwice Śródmieście – Markowice Raciborskie do rejestru zabytków
   2003 – Wykreślono z rejestru zabytków odcinek G-ce Śródmieście – Trynek
       
       
       
   HISTORIA KOLEI WĄSKOTOROWEJ GLIWICE – RUDY – RACIBÓRZ
   Początki budowy linii kolei wąskotorowej między Gliwicami a Rudami (później wydłużonej do Raciborza) sięgają końca XIX wieku.
   Licencję na budowę linii z Gliwic do Rud o rozstawie torów 785 mm uzyskała w 1897 roku firma „Kramer & Co.”. Przedsiębiorstwo to dotychczas zajmowało się budową linii typowo tramwajowych na terenie Górnego Śląska. Planowana linia – mimo iż początkowo była przeznaczona wyłącznie do przewozu osób – miała mieć jednak bardziej kolejowy charakter. W niewielkich miejscowościach leżących na trasie zbudowano małe stacje kolejowe. Dzięki nowej linii Bojków, Nieborowice, Pilchowice, Stanice oraz Rudy uzyskały połączenie z dużym miastem, jakim były Gliwice.
   25 marca 1899 roku ukończono budowę odcinka Trynek – Rudy o długości około 22 km i 1,5 kilometrowego odcinka od Trynku przez obecną ulicę Pszczyńską do ul. Dworcowej.
   Koncesję na eksploatację nowej linii oraz na wydłużenie jej do Raciborza otrzymała spółka „Górnośląskie Tramwaje Parowe”. Ostatni fragment linii, z Markowic do Plani (dzielnice Raciborza), oddano do użytku w 1903 roku.
   Warto zauważyć, że połączenie z siecią Górnośląskich Kolei Wąskotorowych nastąpiło dopiero w 1906 roku, poprzez wybudowanie odcinka ze stacji Trynek do stacji Gliwice Wąskotorowe.
   Początkowo odcinek Rudy – Trynek był obsługiwany przez lokomotywy parowe.
   W czasie Powstań Śląskich przewozy zawieszono. Ciekawostką może być fakt, iż w trakcie trzeciego powstania, w rejonie Gliwic działał wąskotorowy pociąg pancerny. Składał się on z opancerzonej lokomotywy parowej oraz dwóch opancerzonych węglarek ze stanowiskami dla karabinów maszynowych. Nazwano go „Kabicz” – od nazwiska ppor. E. Kabicza, dowódcy batalionu w 7 pułku gliwickim.
   W latach 1925-1926 wprowadzono do eksploatacji pierwsze wagony motorowe z napędem spalinowym. Dzięki temu pasażerowie podróżujący od strony Rud do centrum Gliwic nie musieli się przesiadać na stacji Trynek do tramwaju elektrycznego.
       
     W 1928 roku przekuto tory tramwajowe w Gliwicach na obecny rozstaw 1435 mm i konieczność przesiadki powróciła.  
       
     W 1935 roku na linii Trynek – Racibórz pracowało 9 parowozów, 1 elektrowóz, 3 wagony motorowe, 28 wagonów osobowych, 7 bagażowych oraz 177 towarowych.