„Gliwickie Metamorfozy”

Kościół p.w. Wszystkich Świętych

Małgorzata Malanowicz

Zdjęcia: Ewa Hordyniak

 

Gliwice 2011
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

SUPLEMENT

 

       
   
       
     Datę erygowania parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach historycy określają na rok 1250. Pierwsze wzmianki o parafii pochodzą z lat 1279 i 1286. Pierwsze wzmianki o parafii wymieniające księdza Henryka – prawdopodobnie pierwszego jej proboszcza – pochodzą z 11.XI.1279 r. Pierwszy kościół był drewniany i stał na tym samym miejscu, co dzisiejszy (jest to miejsce najwyżej położone w mieście). Nie zachował się żaden dokument dotyczący początków obecnego kościoła p.w. Wszystkich Świętych. Pod tym wezwaniem występuje po raz pierwszy w dokumencie z 1467 r. Wnioskując ze sposobu budowy obecnego kościoła, z cyfr umieszczonych nad głównym portalem (1504) i innych danych, powstanie kościoła określa się na lata 1450-1504. Jest to budowla trójnawowa, halowa, z trójprzęsłowym prezbiterium i czteroprzęsłowym korpusem, stylistycznie zaliczana do gotyckich świątyń  śląskich.  
       
   
       
     Wieża zwężająca się uskokowo, oszkarpowana. Na szczególną uwagę zasługuje sklepienie sieciowe prezbiterium, zaś w nawach gwiaździste. Smukłe ośmioboczne filary oddzielają od siebie nawy.

    Pomiędzy nawą główną a prezbiterium istnieje ściana tęczowa z ostrołukiem. W 1601 r. pożar strawił wyposażenie wnętrza  oraz dachy, ale przebudowa doprowadziła do okazałej formy. W XVII wieku pierwotną, ceglano-kamienną fakturę ścian i filarów pokryto tynkiem. W latach 1929–1942 przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła. Mury otrzymały wtedy okładzinę z cegły maszynowej, a wieża zwieńczenie w kształcie krenelażu. 		  
       
   
       
     Wyniosła i masywna wieża, przylegająca do korpusu od strony zachodniej, wzniesiona została na przełomie XV i XVI wieku, jako ostatni etap budowy kościoła. Założona na rzucie kwadratu, o niezwykle grubych murach, jest opięta umieszczonymi w narożach wydatnymi skarpami. Jej górna część posiada kształt ośmioboczny i zwieńczona jest galerią, której renesansowa balustrada została zrekonstruowana w XX wieku. W tym czasie (lata 1930–1933) nadbudowano również najwyższą część wieży oraz dodano łuki oporowe o ciekawym, rzadko spotykanym, kształcie. W górnej partii wieży, nad lapidarium, znajdują się dwie wieżyczki schodowe, założone na rzucie koła, mieszczące spiralne schody, na których wykuto kilkadziesiąt, częściowo zrekonstruowanych, znaków kamieniarskich.  
       
   
       
     Wyposażenie kościoła pochodzi z okresu baroku i posiada wysoką wartość artystyczną.  
       
   
       
   
       
     W kaplicy Matki Boskiej gotycka polichromia z 1470 r. Płyty nagrobne pochodzą z wieku XVI. Ołtarz główny o cechach wczesnobarokowych (2 tercja XVII wieku) jest dwukondygnacyjny i posiada bogatą dekorację rzeźbiarską z ornamentem małżowinowo-chrząstkowym.  
       
     Polichromowane stalle w prezbiterium i figury na filarach międzynawowych pochodzą z XVIII w. Kościół posiada także cenne zabytki, m. in. obrazy, monstrancje, relikwiarze, naczynia liturgiczne. W skarbcu kościelnym przechowywana jest wspaniała monstrancja ze sceną powrotu zwiadowców do Ziemi Kanaan, wykonana w 1687 r. przez złotnika Hansa Georga Kolbego. Jest również inna stara monstrancja.  
       
     
   
       
   
       
     Bogate, rzeźbiarskie wnętrze kościoła uzupełniają duże nowoczesne organy z parawanowym prospektem, uformowanym z rzędu piszczałek. Zbudowane zostały przez w latach 30-tych XX w. przez znaną na Górnym Śląsku opawską firmę Rieger i Kloss z Karniowa.  
       
       
 

   W 1470 r. książę Jan z Oświęcimia podarował parafii dom na wikarówkę, zwaną "Jeruzalem", który znajdował się w tym samym miejscu, co obecna wikarówka. 

  Opodal kościoła, przy ul. Kościelnej usytuowana jest plebania, zbudowana w 1781 r. w stylu klasycystycznym. Przebudowana została w XIX i XX w. nie tracąc swych cech stylowych. W jej podziemiach kryją się gotyckie wątki murów oraz ostrołukowe portale.

  
       
   
       
 

 
 

 

  
   
     
   
     
   
     
   
     
     

 

 

Materiały źródłowe:

www.kuria.gliwice.pl

J. Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej

http://www.wszystkichswietych.org

 

Zdjęcia archiwalne: Oberschlesien im Bild, stare pocztówki