Gliwickie Metamorfozy"

Kościół p.w. św. św. Apostołów Piotra i Pawła

Małgorzata Malanowicz

Zdjęcia: M. Malanowicz, J. Olejnik, R. Respondowski, www.kuria.gliwice.pl

Gliwice 2009

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

   Gwałtowny rozwój miasta pod koniec XIX w. sprawił, że znajdujący się w pobliżu rynku jedyny parafialny kościół p.w. Wszystkich Świętych mieszczący około 100 osób, przestał być wystarczający dla zaspokajania potrzeb mieszkańców. To skłoniło rajców miejskich do podjęcia starań o budowę w Gliwicach nowego kościoła. Miasto darowało na ten cel plac pod budowę oraz  60.000 marek. Pozostałe fundusze pochodziły ze składek mieszkańców, pewną kwotę ofiarowała kuria wrocławska. Suma kosztów budowy wyniosła 493.221 marek.  Projekt wykonał mieszkający w Wiedniu, a pochodzący z Bytomia prof. Hugo B. Heer. Kościół został zbudowany w latach 18861900 i należy do najwybitniejszych przykładów świątyń w stylu neogotyckim na terenie Śląska. Budynek jest trójnawową bazyliką z prezbiterium otoczonym ambitem. Oparty jest na rzucie krzyża łacińskiego o wymiarach 52 m (nawa główna) x 39 m (transept). Wysokość wieży łącznie z krzyżem wynosi 75,5 m. Gotycki system konstrukcyjny, oparty o wieże sił i łęki oporowe jest typowy dla śląskich kościołów. Mury kościoła oblicowane są klinkierową i glazurowaną cegłą. 

 

Kalendarium:

4 maja 1896 r. po mszy św. w kościele p.w. Wszystkich Świętych, prace budowlane rozpoczęli miejscowi rzemieślnicy pod kierunkiem mistrza budowlanego Roberta Becka, pierwszą łopatę ziemi z wykopu pod fundament wydobył ks. Paweł Buchali, opiekun budowy

6 lipca 1896 r. rozpoczęto prace murarskie

23 listopada 1896 r. poświęcenie kamienia węgielnego 

8 listopada 1899 r. ks. P.Buchali poświęcił świątynię i odprawił pierwszą mszę św.

16 maja 1900 r. – uroczysta konsekracja, dokonał jej biskup wrocławski, kard. Jerzy Kopp

25 marca 1992 r. papież Jan Paweł II erygował diecezję gliwicką, a parafialny kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła podniósł do godności kościoła katedralnego


   Prace murarskie wykonywała firma G. Kuczora i M. Philipp, ciesielskie F. Jellin, malarskie firma Rother z Gliwic. Cegły zostały wyprodukowane w Ligocie Zabrskiej, konstrukcje żelazne wieży wykonała firma Sauer i Kloss z Berlina, żeliwne balaski Huta Królewska z Gliwic. Wyposażenie wnętrza jest dziełem Zakładu Sztuki Kościelnej Buhla z Wrocławia. 


  
Obok katedry wzniesiono Centrum Edukacyjne im. Jana Pawła II Ośrodek Dydaktyczny Wydziału Teologicznego Uniwersytetu w Opolu – oddany do użytku w październiku 2003 r. 

 

   Duszpasterstwo

 

W latach 18991903 posługę sprawowali księżą z parafii Wszystkich Świętych.

1903 ks. Józef Jagło, wikary parafii Wszystkich Świętych, został przeniesiony jako ksiądz lokalista do parafii św. Ap. Piotra i Pawła. 
15.I.1906r. parafia została wydzielona z pełnym zakresem duszpasterstwa i prowadzeniem własnych ksiąg parafialnych, obejmowała dzielnicę Trynek, wieś Ligotę, wschodnią stronę ulicy Dworcowej
30.III.1908 r. – mianowanie ks. J.Jagło proboszczem.
1931 ks. J.Jagło został urzędującym dziekanem nowo utworzonego dekanatu gliwickiego.
1926 papież Pius XI mianował ks. J.Jagło szambelanem jego świętobliwości.
9.XI.1949 r. – zmarł ks. J.Jagło (ur.1872), pochowano go w krypcie kościoła
30.IX.1949 r. – mianowanie proboszczem ks. Jana Maruszczaka

12.IX.1959 r. proboszczem został ks. Feliks Świder.
17.III.1978r. proboszczem mianowano ks. Konrada Kołodzieja

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Wewnątrz kościoła jest pięć ołtarzy. Ołtarz główny oraz ołtarze boczne (Najświętszego serca Pana Jezusa i Matki Bożej), a także ambonę i konfesjonały wykonano w warsztatach Zakładu Sztuki Kościelnej Buhl we Wrocławiu. W środku ołtarza głównego umieszczono obraz św. św. Piotra i Pawła, a po obu stronach figury św. Jadwigi i św. Elżbiety Turyńskiej. Ponadto ołtarz zdobi rzeźba przedstawiająca św. Michała i postacie czterech aniołów. W ołtarzu umieszczone zostały relikwie św. Wiktora i św. Innocentego. Boczne ołtarze są poświęcone Najświętszemu Sercu Pana Jezusa i Matce Boskiej z Dzieciątkiem. Obrazy do ołtarzy zostały namalowane przez Juliana Waldowskiego w 1899 r. 

 

 

 

   Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej zawiera relikwie św. Męczenników: Candidusa, Feliksa, Klemencji. Obok Piety stoją pełni skupienia dwaj aniołowie ze świecznikami w ręku. Ołtarz ufundowali w 1910 roku Błażej i Ewa Goik z Trynku. Ołtarz boczny w formie tryptyku (Matki Boskiej Częstochowskiej) ufundował w 1912 r. mistrz rzeźnicki Jan Wowra. 

   Ołtarze wykonała firma Mayer z Monachium, a odrestaurował w latach 20072008 Zakład Konserwatorski z Lubaczowa.

 

 

fot.: Robert Respondowski

 

   Ambona bogato zdobiona, umieszczone są na niej płaskorzeźby przedstawiające Chrystusa i czterech ewangelistów.
Naprzeciw ambony, na filarze, znajduje się odlew, naturalnej wielkości, figury Chrystusa Nauczyciela wykonany w 1910r. przez firmę Mayer z Monachium.

 

 

   Marmurowa chrzcielnica uwieńczona drewnianymi figurami Pana Jezusa i Jana Chrzciciela upamiętniającymi chrzest w Jordanie jest darem mistrza budowlanego Jerzego Kuczory. Skradzione w 1996 roku figury zostały w 2001 r. zastąpione figurami z brązu, które wykonał śląski rzeźbiarz Zygmunt Brachmański z Katowic.

 

 

   Organy, które wykonała firma Ernesta Kurzera z Gliwic ustawiono w kościele w 1899 roku. Posiadały 3 ręczne klawiatury, pedały, 2413 piszczałek metalowych i 598 drewnianych, 42 głosy. W 1917 roku parafia musiała oddać na potrzeby wojska 94 piszczałki z cyny. Instrument został rozbudowany w 1936 r. przez znaną firmę Gebrüder Rieger z Karniowa i ma obecnie 55 głosów, 42 rejestry boczne, 3 ręczne klawiatury i jeden pedał ze sterowaniem elektropneumatycznym. Ilość piszczałek przekracza 4000. Kolejne remonty organów przeprowadzono w latach 19871988 i 2008–2009. Od 1990 roku odbywa się tu międzynarodowy festiwal „Dni Muzyki Organowej”.

 

 

 

 

 

 

   W kościele znajdują się dwie Drogi Krzyżowe. Pierwsza została wyrzeźbiona w drewnie w 1934 roku w warsztatach Buhl we Wrocławiu. Jej konserwację i powrót do pierwotnej kolorystyki wykonał w 2006 roku Zakład Konserwatorski z Lubaczowa i obecnie Droga ta znajduje się w nawie głównej kościoła. W 1979 r. S.Szmuc wykonał techniką sgrafitto na ścianach obejścia prezbiterium  stacje nowej Drogi Krzyżowej. 

 

 

 

   Oryginalne witraże wykonała firma A. Klim z Raciborza. W prezbiterium nad głównym ołtarzem pierwotnie przedstawiono postacie Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca NMP. oraz świętych Jana Ewangelistę, Marię Magdalenę, Jana Nepomucena i Barbarę. Witraże te zostały zniszczone w czasie drugiej wojny światowej. Po wojnie (w latach 1955–1956) zastąpione je nowymi przedstawiającymi (od lewej): św. Barbarę, św. Jadwigę Śląską, św. Apostołów Piotra i Pawła (patronów kościoła), św. Jacka, św. Wojciecha.
   W bocznej nawie, nad ołtarzem Najświętszego Serca Pana Jezusa znajduje się witraż Świętej Rodziny wraz z Trójcą Przenajświętszą, ufundowany przez budowniczego kościoła, ks. P. Buchali, proboszcza parafii Wszystkich Świętych.
   Po przeciwnej stronie kościoła, nad ołtarzem Matki Bożej umieszczono witraż przedstawiający NMP Królową Różańca św. Jej Boskie Dziecię przekazuje św. Dominikowi różaniec. Obok klęczy św. Katarzyna ze Sieny. Witraż ufundowany został przez Kongregację Różańca świętego z parafii Wszystkich Świętych.
   W 1911 r. założono witraż nad głównym portalem przedstawiający Baranka Bożego, któremu cześć oddają aniołowie. Dzieło zostało wykonane przez firmę Mayer z Monachium, a ufundowane przez rodzeństwo Dziwisch.
   W ostatnich latach dołączono nowe witraże przypominające najważniejsze wydarzenia, wykonane przez firmę Glassini z Chorzowa. 

 

 

 

 

 

 

Fragmenty zachowanej posadzki

 

 

Pod ławkami możemy zauważyć elementy nawiewne ogrzewania. 

 

 

Pniemy się w górę

 

 

 

 

Napis na belce z czasów budowy kościoła

 

 

Panorama widziana z okna przestrzeni nad sklepieniem

 

 

   Pierwsze trzy dzwony z brązu: „Św. Maria”, „Św. Józef ” i „Św. Jerzy” odlane były w ludwisarni braci Ullrich w Apoldzie i uroczyście poświęcone 12 czerwca 1899 r. Posiadały napęd elektryczny. W marcu 1917 r. Niemieckie Ministerstwo Wojny zarządziło ich zarekwirowanie na cele zbrojeniowe. Nowe dzwony zamówiono dopiero w 1921 r. w odlewni w Bochum.


Największy dzwon św. Maria (3405kg, średnica 1,88m) posiada napis po łacinie oznaczający: ŚWIĘTA MARIO KRÓLOWO POKOJU, MÓDL SIĘ ZA NAMI. OD POWIETRZA, GŁODU I WOJNY WYBAW NAS PANIE
Średni dzwon św. Józef(2010kg, średnica 1,57m) posiada napis: ŚWIĘTY JÓZEFIE OPIEKUNIE NASZ WEJRZYJ NA TWOJĄ RODZINĘ I STRZEŻ JĄ W ROKU PAŃSKIM 1922, W ROKU SREBRNEGO JUBILEUSZU KSIĘDZA PROBOSZCZA JÓZEFA JAGŁO
Mały dzwon św. Jerzy" (943kg, średnica 1,38m) posiada napis: ŚWIĘTY JERZY WALCZ ZA NAS. 538 PARAFIAN POLEGŁO NA WOJNIE 19141918. NIECH ODPOCZYWAJĄ W POKOJU NIKT NIE MA WIĘKSZEJ MIŁOŚCI, NIŻ TEN, KTO ODDAJE ŻYCIE ZA PRZYJACIÓŁ SWOICH J.15.15

 

 

 

 

   Kolejne remonty kościoła przeprowadzano w latach 1934, 1958 i 1979. Ostatnio w ramach projektu „Renowacja 2000” (w setną rocznicę konsekracji kościoła) oprócz odnowienia elementów wnętrza, przebudowano salkę św. Stanisława na kaplicę Adoracji Najświętszego Sakramentu, obok prezbiterium wybudowano kryptę grzebalną, a w centralnym miejscu prezbiterium ustawiono ołtarz soborowy autorstwa Zygmunta Brachmańskiego (przygotowany na przyjazd Papieża Jana Pawła II do Gliwic 17 czerwca 1999 r.). Obok ołtarza ustawiono nową ambonkę i zmodyfikowaną pierwotną chrzcielnicę. Przed pierwotnym głównym ołtarzem a ołtarzem soborowym wyeksponowane zostało miejsce przewodniczenia biskupa – katedra, jest to tron papieski Jana Pawła II. 

zdjęcie ze strony www.kuria.gliwice.pl

 

 

 

 

 

 

Materiały źródłowe:

www.kuria.gliwice.pl

www.katedra.gliwice.pl

J. Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej

A.Strzeszewska, Katedra p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła, [w:] Gliwicki Magazyn Kulturalny

 

Zdjęcia archiwalne: „Gleiwitz eine oberschlesische Stadt” 1925, „Gleiwitzer Heimatblatt”, „St Peter-Paul, Gleiwitz” 1937 (dimt - dzięki), stare pocztówki