„Gliwickie Metamorfozy" |
Kościół
p.w. św. św.
Apostołów Piotra
i Pawła |
Małgorzata Malanowicz
Zdjęcia:
M. Malanowicz, J. Olejnik, R. Respondowski,
www.kuria.gliwice.pl
Gliwice 2009
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
Gwałtowny rozwój
miasta pod koniec XIX w. sprawił, że znajdujący się w pobliżu rynku
jedyny parafialny kościół p.w. Wszystkich Świętych mieszczący około
100 osób, przestał być wystarczający dla zaspokajania potrzeb
mieszkańców. To skłoniło rajców miejskich do podjęcia starań o
budowę w Gliwicach nowego kościoła. Miasto darowało na ten cel plac
pod budowę oraz 60.000 marek. Pozostałe fundusze pochodziły ze
składek mieszkańców, pewną kwotę ofiarowała kuria wrocławska. Suma
kosztów budowy wyniosła 493.221 marek.
Projekt wykonał mieszkający w Wiedniu, a pochodzący z Bytomia prof.
Hugo B. Heer. Kościół został zbudowany w latach 1886–1900
i należy do najwybitniejszych przykładów świątyń w stylu
neogotyckim na terenie Śląska. Budynek jest trójnawową bazyliką z
prezbiterium otoczonym ambitem. Oparty jest na rzucie krzyża
łacińskiego o wymiarach 52 m (nawa główna) x 39 m (transept). Wysokość
wieży łącznie z krzyżem wynosi 75,5 m. Gotycki
system konstrukcyjny, oparty o wieże sił i łęki oporowe jest typowy
dla śląskich kościołów. Mury kościoła oblicowane są klinkierową
i glazurowaną cegłą.
Kalendarium: 4
maja 1896 r.
– po mszy św. w kościele
p.w. Wszystkich Świętych, prace budowlane rozpoczęli miejscowi rzemieślnicy
pod kierunkiem mistrza budowlanego Roberta Becka, pierwszą
łopatę ziemi z wykopu pod fundament wydobył ks. Paweł Buchali,
opiekun budowy 6 lipca 1896 r.
–
rozpoczęto prace murarskie 23
listopada 1896 r. – poświęcenie
kamienia węgielnego 8
listopada 1899 r. – ks.
P.Buchali poświęcił świątynię i odprawił pierwszą mszę św. 16
maja 1900 r. – uroczysta konsekracja, dokonał jej
biskup wrocławski,
kard. Jerzy Kopp 25
marca 1992 r. –
papież Jan Paweł
II erygował diecezję gliwicką, a parafialny kościół p.w.
św. Apostołów Piotra i Pawła podniósł do godności kościoła
katedralnego
Prace murarskie wykonywała firma G. Kuczora i M. Philipp,
ciesielskie F. Jellin, malarskie firma Rother z Gliwic. Cegły zostały
wyprodukowane w Ligocie Zabrskiej, konstrukcje żelazne wieży wykonała
firma Sauer i Kloss z Berlina, żeliwne balaski Huta Królewska z
Gliwic.
Wyposażenie wnętrza jest dziełem Zakładu Sztuki Kościelnej Buhla z
Wrocławia.
Obok
katedry wzniesiono Centrum Edukacyjne im. Jana Pawła II –
Ośrodek Dydaktyczny Wydziału
Teologicznego Uniwersytetu w Opolu – oddany do użytku w październiku
2003 r.
Duszpasterstwo
W latach 1899 –1903
posługę sprawowali księżą z parafii Wszystkich Świętych.
1903 –
ks. Józef Jagło, wikary parafii
Wszystkich Świętych, został przeniesiony jako ksiądz lokalista do
parafii św. Ap. Piotra i Pawła.
15.I.1906r. parafia została wydzielona z pełnym zakresem
duszpasterstwa i prowadzeniem własnych ksiąg parafialnych, obejmowała
dzielnicę Trynek, wieś Ligotę, wschodnią stronę ulicy Dworcowej
30.III.1908 r. – mianowanie ks. J.Jagło
proboszczem.
1931 – ks. J.Jagło został urzędującym dziekanem
nowo utworzonego dekanatu gliwickiego.
1926 – papież Pius XI mianował ks. J.Jagło
szambelanem jego świętobliwości.
9.XI.1949 r. – zmarł ks. J.Jagło (ur.1872),
pochowano go w krypcie kościoła
30.IX.1949 r. – mianowanie proboszczem ks. Jana
Maruszczaka
12.IX.1959 r.
–
proboszczem został ks. Feliks Świder.
17.III.1978r. – proboszczem
mianowano ks. Konrada Kołodzieja |
|
|
|
|
|
|
Wewnątrz
kościoła jest pięć ołtarzy. Ołtarz główny oraz ołtarze
boczne (Najświętszego serca Pana Jezusa i Matki Bożej), a
także ambonę i konfesjonały wykonano w warsztatach Zakładu
Sztuki Kościelnej Buhl we Wrocławiu. W środku ołtarza głównego
umieszczono obraz św. św. Piotra i Pawła, a po obu
stronach figury św. Jadwigi i św. Elżbiety Turyńskiej. Ponadto
ołtarz zdobi rzeźba przedstawiająca św. Michała i postacie
czterech aniołów. W ołtarzu umieszczone zostały
relikwie św. Wiktora i św. Innocentego. Boczne
ołtarze są poświęcone Najświętszemu Sercu Pana Jezusa
i Matce Boskiej z Dzieciątkiem. Obrazy do ołtarzy
zostały namalowane przez Juliana Waldowskiego w 1899
r.
|
|
|
Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej –
zawiera relikwie św. Męczenników: Candidusa,
Feliksa, Klemencji. Obok Piety stoją pełni skupienia dwaj
aniołowie ze świecznikami w ręku. Ołtarz ufundowali w
1910 roku Błażej i Ewa Goik z Trynku. Ołtarz boczny w
formie tryptyku (Matki Boskiej Częstochowskiej) ufundował
w 1912 r. mistrz rzeźnicki Jan Wowra.
Ołtarze wykonała
firma Mayer z Monachium, a odrestaurował w latach 2007–2008
Zakład Konserwatorski z Lubaczowa. |
|
fot.: Robert Respondowski |
Ambona –
bogato zdobiona, umieszczone są na niej płaskorzeźby
przedstawiające Chrystusa i czterech ewangelistów.
Naprzeciw ambony, na filarze, znajduje się odlew,
naturalnej wielkości, figury Chrystusa Nauczyciela wykonany
w 1910r. przez firmę Mayer z Monachium.
|
Marmurowa chrzcielnica uwieńczona drewnianymi figurami Pana
Jezusa i Jana Chrzciciela upamiętniającymi chrzest w
Jordanie jest darem mistrza budowlanego Jerzego Kuczory.
Skradzione w 1996 roku figury zostały w 2001 r. zastąpione
figurami z brązu, które wykonał śląski rzeźbiarz –
Zygmunt Brachmański z Katowic. |
Organy,
które wykonała firma Ernesta Kurzera z Gliwic ustawiono w
kościele w 1899 roku. Posiadały 3 ręczne klawiatury, pedały,
2413 piszczałek metalowych i 598 drewnianych, 42 głosy. W
1917 roku parafia musiała oddać na potrzeby wojska 94
piszczałki z cyny. Instrument został rozbudowany w 1936 r.
przez znaną firmę Gebrüder Rieger z Karniowa i ma obecnie
55 głosów, 42 rejestry boczne, 3 ręczne klawiatury i
jeden pedał ze sterowaniem elektropneumatycznym. Ilość
piszczałek przekracza 4000. Kolejne remonty organów
przeprowadzono w latach 1987–1988
i 2008–2009.
Od 1990 roku odbywa się tu międzynarodowy festiwal „Dni
Muzyki Organowej”. |
|
|
W kościele
znajdują się dwie Drogi Krzyżowe. Pierwsza została wyrzeźbiona
w drewnie w 1934 roku w warsztatach Buhl we Wrocławiu. Jej
konserwację i powrót do pierwotnej kolorystyki wykonał w
2006 roku Zakład Konserwatorski z Lubaczowa i obecnie Droga
ta znajduje się w nawie głównej kościoła. W 1979 r.
S.Szmuc wykonał techniką sgrafitto na ścianach obejścia
prezbiterium stacje „nowej”
Drogi Krzyżowej. |
|
|
Oryginalne witraże wykonała
firma A. Klim z Raciborza. W prezbiterium nad głównym ołtarzem
pierwotnie przedstawiono postacie Najświętszego Serca Pana
Jezusa i Niepokalanego Serca NMP. oraz świętych Jana
Ewangelistę, Marię Magdalenę, Jana Nepomucena i Barbarę.
Witraże te zostały zniszczone w czasie drugiej wojny światowej.
Po wojnie (w latach 1955–1956)
zastąpione je nowymi przedstawiającymi (od lewej): św.
Barbarę, św. Jadwigę Śląską, św. Apostołów Piotra i
Pawła (patronów kościoła), św. Jacka, św. Wojciecha.
W bocznej nawie, nad ołtarzem Najświętszego
Serca Pana Jezusa znajduje się witraż Świętej Rodziny
wraz z Trójcą Przenajświętszą, ufundowany przez
budowniczego kościoła, ks. P. Buchali, proboszcza parafii
Wszystkich Świętych.
Po przeciwnej stronie kościoła, nad ołtarzem
Matki Bożej umieszczono witraż przedstawiający NMP Królową
Różańca św. Jej Boskie Dziecię przekazuje św.
Dominikowi różaniec. Obok klęczy św. Katarzyna ze Sieny.
Witraż ufundowany został przez Kongregację Różańca świętego
z parafii Wszystkich Świętych.
W 1911 r. założono witraż nad głównym
portalem przedstawiający Baranka Bożego, któremu cześć
oddają aniołowie. Dzieło zostało wykonane przez firmę
Mayer z Monachium, a ufundowane przez rodzeństwo Dziwisch.
W ostatnich latach dołączono nowe witraże
przypominające najważniejsze wydarzenia, wykonane przez
firmę Glassini z Chorzowa.
|
|
|
|
|
Fragmenty zachowanej
posadzki
Pod ławkami możemy
zauważyć elementy nawiewne ogrzewania.
Pniemy się w górę
Napis na belce z czasów
budowy kościoła
Panorama widziana z
okna przestrzeni nad sklepieniem
Pierwsze trzy dzwony z brązu: „Św.
Maria”, „Św. Józef ” i „Św.
Jerzy” odlane były w ludwisarni braci Ullrich w Apoldzie
i uroczyście poświęcone 12 czerwca 1899 r. Posiadały
napęd elektryczny. W marcu 1917 r. Niemieckie
Ministerstwo Wojny zarządziło ich zarekwirowanie na cele
zbrojeniowe. Nowe dzwony zamówiono dopiero w 1921 r. w odlewni
w Bochum.
Największy dzwon
–
„św. Maria”
(3405kg, średnica 1,88m) posiada napis po łacinie oznaczający:
„ŚWIĘTA
MARIO KRÓLOWO POKOJU, MÓDL SIĘ ZA NAMI. OD POWIETRZA, GŁODU
I WOJNY WYBAW NAS PANIE”
Średni dzwon
–
„św. Józef”
(2010kg, średnica 1,57m) posiada napis: „ŚWIĘTY
JÓZEFIE OPIEKUNIE NASZ WEJRZYJ NA TWOJĄ RODZINĘ I STRZEŻ
JĄ W ROKU PAŃSKIM 1922, W ROKU SREBRNEGO JUBILEUSZU KSIĘDZA
PROBOSZCZA JÓZEFA JAGŁO”
Mały dzwon –
„św.
Jerzy" (943kg, średnica 1,38m) posiada napis: „ŚWIĘTY
JERZY WALCZ ZA NAS. 538 PARAFIAN POLEGŁO NA WOJNIE 1914–1918.
NIECH ODPOCZYWAJĄ W POKOJU”
„NIKT NIE MA WIĘKSZEJ MIŁOŚCI,
NIŻ TEN, KTO ODDAJE ŻYCIE ZA PRZYJACIÓŁ SWOICH J.15.15”
|
Kolejne remonty kościoła przeprowadzano w latach 1934, 1958 i 1979.
Ostatnio w ramach projektu „Renowacja 2000” (w setną
rocznicę konsekracji kościoła) oprócz odnowienia elementów wnętrza,
przebudowano salkę św. Stanisława na kaplicę Adoracji Najświętszego
Sakramentu, obok prezbiterium wybudowano kryptę grzebalną, a w
centralnym miejscu prezbiterium ustawiono ołtarz soborowy autorstwa
Zygmunta Brachmańskiego (przygotowany na przyjazd Papieża Jana Pawła
II do Gliwic 17 czerwca 1999 r.). Obok ołtarza ustawiono nową ambonkę
i zmodyfikowaną pierwotną chrzcielnicę. Przed pierwotnym głównym
ołtarzem a ołtarzem soborowym wyeksponowane zostało miejsce
przewodniczenia biskupa – katedra, jest to tron papieski Jana
Pawła II. |
|
zdjęcie ze strony
www.kuria.gliwice.pl |
Materiały źródłowe:
www.kuria.gliwice.pl
www.katedra.gliwice.pl
J.
Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej
A.Strzeszewska,
Katedra p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła, [w:] Gliwicki Magazyn
Kulturalny
Zdjęcia
archiwalne: „Gleiwitz –
eine oberschlesische Stadt”
1925, „Gleiwitzer Heimatblatt”,
„St
Peter-Paul, Gleiwitz”
1937 (dimt - dzięki), stare pocztówki
|
|