„Gliwickie Metamorfozy" |
Kościół p.w.
Chrystusa Króla
|
Małgorzata
Malanowicz
Gliwice 2009
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl |
|
|
|
|
|
|
Do 1921 roku, mieszkańcy dzielnicy Zatorze korzystali z kościoła p.w.
Świętej Rodziny bądź kościoła p.w. św. Bartłomieja. Po podziale Górnego
Śląska dzielnica zaczęła się rozrastać. Z terenów przyłączonych
po plebiscycie do Polski napływała tu ludność niemiecka. Wielu z nich
mieszkało w prowizorycznych barakach znajdujących się m.in. w wieloboku
wyznaczonym przez ulice Hardenbergstrasse (obecnie ul. Wróblewskiego),
Leipzigerstrasse (ul. Poniatowskiego) i Stadtwaldstrasse (ul. Okrzei). Teren ten
nazywany był Leipziger Platz (Placem Lipskim) i ten właśnie teren
przeznaczono pod budowę kościoła.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Starania o budowę nowej świątyni dla powiększającej się wspólnoty
zostały zapoczątkowane już w 1929 roku z inspiracji proboszcza parafii
p.w. Świętej Rodziny – ks. Brunona Pattasa. Wtedy to powstały pierwsze
projekty kościoła – ich autorem był architekt z Kolonii, Dominikus Böhm. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Oba zaproponowane przez Böhma warianty
wydały się ówczesnym władzom zbyt nowatorskie i dlatego to nie
Gliwice, a Zabrze może się dziś szczycić monumentalnym dziełem
genialnego architekta (mowa oczywiście o kościele p.w. św.
Józefa). |
|
|
|
|
|
|
Odrzucenie projektów nie wpłynęło jednak na decyzję o budowie świątyni. W
latach 1930-1934 rozprowadzano cegiełki na budowę kościoła, przeprowadzano
liczne zbiórki pieniędzy i ostatecznie 3 marca 1934 roku Rada Parafialna podjęła decyzję o
rozpoczęciu budowy. Wykonanie projektu zlecono austriackiemu architektowi
Karlowi Mayrowi, który w latach 1933–1938 zamieszkał w Gliwicach.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ukształtowanie działki nie
pozwoliło na tradycyjne orientowanie kościoła, został on usytuowany osią na
kierunku północ-południe. Bryła może kojarzyć się z okrętem – w
chrześcijaństwie nierzadko nawiązywano do motywu łodzi (Navis Ecclesiae –
łódź, która przewozi chrześcijan przez morze życia do domu Ojca), w dodatku
w początku XX wieku wieku masową wyobraźnią zawładnęły transatlantyki.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
To wrażenie
potęguje zastosowanie niewielkich okrągłych okien nazywanych okulusami,
a przywołującymi na myśl okrętowe bulaje. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Budynek wzniesiony w konstrukcji szkieletu żelbetowego, oparty jest na
rzucie wydłużonego prostokąta, usytuowane po stronie południowej
prezbiterium nie jest wyodrębnione w rzucie, natomiast – co rzadkie –
jest wyższe od nawy głównej, choć całość przekryto wspólnym
dwuspadowym dachem. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kościół jest trójnawowy,
w układzie bazylikowym, czyli z nawą główną wyższą niż przykryte płaskim
dachem nawy boczne.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Fasada wejściowa,
pozbawiona ozdób jest kompozycją brył geometrycznych.
Jej część
środkowa miała stanowić podstawę 60-metrowej wieży, (p.rys. powyżej)
której nie zrealizowano ze względów finansowych. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Zamiast wieży zrealizowano natomiast
drewnianą nadbudówkę – dzwonnicę. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mieściła ona cztery dzwony z ludwisarni w Westfalii, ich wspólne
brzmienie tworzyło motyw „Salve Regina”. Dzwonom, ówczesnym
zwyczajem nadano imiona – „Chrystus Król”
(był największym
dzwonem w Gliwicach), „Maria”,
„Józef”
i „Barbara”. 29 grudnia 1941 roku zgodnie z zarządzeniem rządu
III Rzeszy, dzwony zostały przekazane na potrzeby wojska. Okazuje się
jednak, że dzwon „Barbara” wisi w wieży po dziś dzień,
ale nie jest obecnie używany.
|
|
|
|
|
|
|
Na ukształtowanie wnętrza świątyni niemały wpływ wywarły idee
Bauhausu, z którymi Mayr zetknął się podczas studiów w Berlinie oraz nurt
odnowy liturgii. Powstało wnętrze przestrzenne, świetliste ukierunkowane na
ołtarz znajdujący się na niewielkim podwyższeniu. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Już w 1934 roku podjęto decyzję o
zakupie organów w firmie Berschdorf z Nysy.
|
|
|
|
|
|
|
Ważną rolę dla
kształtowania nastroju wnętrza miały odgrywać witraże. W 1937 roku firma F. Mayer, Hofkunstanstalt
& Glasmalerei z Monachium wykonała witraże przestawiające wizerunki świętych, emblematy
kościoła i sceny z życia Chrystusa i Marii w okienkach naw bocznych.
Projekt przewidywał umieszczenie witraży we wszystkich oknach, jednak
realizację przerwał wybuch II wojny światowej. W 1943 roku zlecono dokończenie
realizacji firmie August i Jan Wagner z Berlina. Termin ukończenia
przewidziany był na koniec marca 1945 roku, jednak 23 stycznia 1945 roku
pocisk armatni uderzył w lewą nawę boczną kościoła i zniszczył
wszystkie okna od strony prezbiterium. Obecnie jedynie cztery
okna – chóru organowego i dwa ostatnie nawy od strony północnej
posiadają oryginalne zgeometryzowane witraże z motywem korony
Chrystusa Króla.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W 1938 roku na czołowej ścianie prezbiterium powstał fresk autorstwa
Karla Platzka przedstawiający
Chrystusa Króla z napisem w języku niemieckim „Moje Królestwo nie
jest z tego świata”. Napis ten stał się przyczyną zamalowania
napisu w latach powojennych. Fresk odsłonięty został wprawdzie podczas
remontu w 1973 roku, ale nie jest kompletny i stracił wiele wyrazu.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pozostałe wyposażenie wnętrza wykonano
również w duchu funkcjonalizmu.
|
|
|
|
|
|
Trudności mieszkaniowe pracujących
w parafii księży doprowadziły do budowy plebanii, kosztem przewidzianej w
pierwotnym projekcie wieży kościoła. Projekt plebanii wraz z łącznikiem wykonali w roku 1938 Otto Linder
i Theodor Ehl.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W latach 1984–1986 wybudowano przy kościele dom
katechetyczny doskonale nawiązujący do stylu świątyni.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
KALENDARIUM |
|
|
|
|
|
|
|
|
13.02.1930 |
przekazanie parafii terenu pod budowę
kościoła |
|
|
|
|
|
|
1930–1934 |
zbiórka funduszy na budowę |
|
|
|
|
|
|
23.04.1934 |
ukończenie projektu przez Karla Mayra |
|
|
|
|
|
|
30.05.1934 |
zatwierdzenie projektu przez Kurię
Wrocławską |
|
|
|
|
|
|
08.1934 |
uzyskanie
pozwolenia na budowę |
|
|
|
|
|
|
3.03.1934 |
Rada Parafialna podejmuje decyzję o rozpoczęciu
budowy |
|
|
|
|
|
|
2.08.1934 |
poświęcenie placu budowy przez proboszcza Pattasa |
|
|
|
|
|
|
2.09.1934 |
poświęcenie kamienia węgielnego (wmurowany został w ścianę za ołtarzem głównym) |
|
|
|
|
|
|
23.04.1935 |
odbiór stanu surowego |
|
|
|
|
|
|
3.11.1935 |
konsekracja kościoła i erygowanie nowej parafii przez kardynała Adolfa
Bertrama |
|
|
|
|
|
|
13.12.1935 |
nominowanie ks. Brunona Pattasa na proboszcza nowej parafii p.w. Chrystusa Króla. Ustanowienia święta Chrystusa Króla dokonał papież
Pius XI 11 grudnia 1925, kościół gliwicki był jednym z pierwszych
na terenie diecezji wrocławskiej pod tym wezwaniem |
|
|
|
|
|
|
08.1939
|
poświęcenie
budynku plebanii
|
|
|
|
|
|
|
1973
|
remont
kościoła – odkrycie fresku K.Platzka, przebudowa prezbiterium pod
kątem nowej liturgii
|
|
|
|
|
|
|
1981–1994
|
w kościele ze względu m.in. na znakomitą akustykę
odbywał się coroczny ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej
„Cantate
Deo” |
|
|
|
|
|
|
1984–1986 |
budowa
domu katechetycznego wg projektu Piotra Fischera, Henryka Nawratka i
Jerzego Seweryna |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Horst Bienek -
Podróż w krainę dzieciństwa
,,...Kościół,
mój kościół Chrystusa Króla, wybudowany i poświęcony w roku
1935, wówczas w raczej lekceważonym, dzisiaj podziwianym stylu
art-deco, jakiego nie ma tu w okolicy. Nie wystarczyło pieniędzy
na wieżę – do dzisiaj jej nie wybudowano. Osobliwe, że
powstała w ten sposób przysadzistość budowli nie zaszkodziła
jej estetyce, można by nawet rzec, że kościół tak już został
zaprojektowany. To było wtedy wielkie święto, poświęcenie
budowli, dobrze to pamiętam, przybył sufragan z Wrocławia i poświęcił
nie tylko ołtarz, lecz także nas wszystkich, a my klęczeliśmy na
zewnątrz, na ulicy (bo kościół był wypełniony po brzegi) i śpiewaliśmy
,,Großer Gott,
wir loben dich, Herr, wir preisen deine Stärke"
[Wielki
Boże, sławimy Cię Panie, sławimy Twoją moc]. Na placu przed kościołem
postawiono odpustowe kramy i stoiska, piękniej nie mogłoby być
nawet w święto Anny na Górze. I gdy naraz rozdzwoniły się
wszystkie dzwony, kobiety objęły się, bo teraz nie musiały już
chodzić na mszę poranną do Szobiszowic, co zwłaszcza zimą było
uciążliwe, teraz miały kościół tuż przed drzwiami, a dzwony
przenikały do sypialni. Piękniejsze dzwony znajdowały się
podobno dopiero we wrocławskiej katedrze. Kiedy w 1943 roku, w
czasie wojny totalnej, ściągnięto dzwony dla przemysłu
zbrojeniowego, proboszcz Pattas nagrał wcześniej ich dźwięk na
woskowej matrycy i czasami, zwłaszcza na Boże Narodzenie, odtwarzał
ich brzmienie z ambony i łkała przy tym cała parafia.
Nabożeństwa majowe, nabożeństwa różańcowe w październiku,
procesje w Boże Ciało, msze dziecięce w niedziele, nauka przed
pierwszą komunią u księdza Mikasa – tak, był taki czas,
gdy więcej przebywałem w kościele niż w domu..."
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
22
listopada 2009 - odpust parafialny |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
www.kuria.gliwice.pl
www.chrystus-krol.pl
H.
Bienek, Podróż w krainę dzieciństwa, Gliwice 1993, tłum. Maria
Podlasek-Ziegler
D.Recław,
Kościół p.w. Chrystusa Króla i kościół p.w. Świętej
Rodziny, [w:] Gliwice znane i nieznane, Gliwice 2007
J.
Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej
B.
Szczypka-Gwiazda, Pomiędzy
Kolonią a Wiedniem – historia budowy kościoła Chrystusa Króla
w Gliwicach, [w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach t.XVII, Gliwice
2002
Zdjęcia
archiwalne: "Gleiwitz - eine oberschlesische Stadt", "Gleiwitzer Heimatblatt",
stare pocztówki
I.
Flagge, M. Speidel, W. Pehnt, W. Voigt,
C. Weller, K. James, C. Nielsen, H. Schmölz, Dominikus Böhm 1880-1955, Wasmuth Verlag; 2005
|
|