Ewangelicy i Ormianie w Gliwicach

„Gliwickie Metamorfozy" – Stowarzyszenie na Rzecz Dziedzictwa Kulturowego Gliwic
	Ewangelicy i Ormianie w Gliwicach – ciąg dalszy 3
	www.gliwiczanie.pl


	DZIAŁALNOŚĆ PARAFII EWANGELICKIEJ W GLIWICACH

	Na oddzielną uwagę zasługuje działalność społeczna parafii ewangelickiej w Gliwicach, a zwłaszcza Ewangelickiego Towarzystwa Mężczyzn „Wartburg” oraz Ewangelickiego Towarzystwa Kobiet.



	Parafia posiadała przy ul. Franciszkańskiej swój dom starców oraz przedszkole, służące zresztą do dzisiaj jako szkoła ewangelicka.





	Wnętrze ówczesnego przedszkola i szkółki dla dzieci ewangelickich.





	Przy ul. Hutniczej zbudowano szkołę przemysłową, która dopiero po pewnym czasie została przekazana miastu jako szkoła katolicka.



	W Szobiszowicach przy ul. Kowalskiej istniało przedszkole, a przy placu Piotra i Pawła zbudowano w 1929 roku duży Dom Dziecka służący głównie jako sierociniec dla dziewcząt.

	Poniższe zdjęcia pokazują ten budynek w trakcie budowy.





	Stojący do dzisiaj dawny Ewangelicki Dom Dziecka gliwiczanie znają jako Dom Partii, a obecnie siedzibę PZU.





	Przy ul. Moniuszki z kolei postawiono znacznej wielkości Dom Towarzystwa Ewangelickiego wraz z zabudowaniami sali teatru postawionego w podwórzu posesji.











	Budynki te stoją do dziś, chociaż pełnią zupełnie inną funkcję.





	Istniejący w dzielnicy hutniczej cmentarz Hutniczy został założony w roku 1808 przez pierwszych dyrektorów huty dla swoich pracowników. Z racji ich przynależności do parafii ewangelickiej należy przyjąć, że cmentarz ten w początkowym okresie był cmentarzem ewangelickim, na którym protestanci chowali swoich współwyznawców.



	Poszukiwania archiwalne dokumentów z tamtych lat prowadzone przez Małgorzatę Malanowicz z „Gliwickich Metamorfoz” pozwoliły stwierdzić, że na cmentarzu Hutniczym pochowano znakomitości Starej Huty Gliwickiej będące wyznania ewangelickiego:

	– Christoph Mendel

	– hrabia Ferdynand Einsiedel

	– Theodor Erdmann Kalide

	– W. Brand

	– Wilhelm Kiss

	– Gerhard Peschke

	– Rheinhold Arns

	– Wilhelm Schulze

	– Gustaw Schark

	– von Wildheim



	LUTERANIE – KALENDARIUM

	1835 - Początek nowego ruchu ewangelicko - luterańskiego w Gliwicach

	1900 - Oficjalne uznanie parafii luterańskiej w Gliwicach

	1902 - Budowa kościoła ewangelicko - luterańskiego przy ul. Jagiellońskiej

	1945 - Przejęcie kościoła przez oo. Pallotynów z Warszawy

	1948 - Utworzenie w Gliwicach parafii ewangelickiej z kościołem Zbawiciela przy ul. Jagiellońskiej



	KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA – UL. JAGIELLOŃSKA



	W 1835 roku z części parafii ewangelickiej wyodrębniła się grupa ewangelicko-luterańska.

	Nowa grupa ewangelików liczyła wówczas jedynie 40 osób, a przewodniczył jej pracownik huty gliwickiej – formierz Hoinkiss, w którego mieszkaniu odbywały się pierwsze spotkania luteranów.

	Mimo narastających represji ze strony władz parafii ewangelickiej oraz władz miasta, członkowie grupy nie zrezygnowali ze swoich poglądów.

	W roku 1900 pastor Birke uzyskał oficjalne uznanie istniejącej parafii Luteran jako parafii niezależnej od parafii ewangelickiej. W roku 1901 do parafii tej należało 209 osób z różnych miejscowości przyległych do Gliwic.

	Początkowo wierni spotykali się w salce przy ul. Chorzowskiej. W roku 1902 parafia wybudowała wg projektu królewskiego inspektora budowlanego Schroedera z Koźla nowy kościół przy obecnej ul Jagiellońskiej, poświęcony we wrześniu 1902 roku.

	Budowę prowadził mistrz budowlany Proske.



	Kościół zlokalizowano w pobliżu Starej Huty Gliwickiej, w rozwidleniu bardzo ważnych ówczesnych dróg prowadzących z Gliwic do Zabrza i Chorzowa.

	Do kościoła przylega obecnie plebania zaadaptowana z budynku mieszkalnego. Organy zbudował gliwicki organmistrz E. Kurzer, a dzwony odlano z żeliwa w Bochum w 1901 r. Autorem pierwotnego nieistniejącego wystroju malarskiego był Noelner z Wrocławia.









	Główną ozdobą świątyni był pierwotnie obraz ołtarzowy – kopia „Pokłonu pasterzy” Rafaela, który jednak zaginął po 1945 r. Istniejąca do dziś płaskorzeźba na ścianie ołtarzowej powstała według wzoru z ewangelickiego kościoła Chrystusa we Wrocławiu.







	Po wojnie, w sierpniu 1945 r. budynek zajęty został przez oo. Pallotynów z Warszawy i poświęcony jako kościół rzymskokatolicki p.w. św. Jacka.

	Ze wspomnień starszych mieszkańców dzielnicy hutniczej, którzy przybyli tu ze wschodu w roku 1945, wynika, że wówczas kościół przy ul. Jagiellońskiej był jedynym miejscem w Gliwicach powojennych, gdzie msze odprawiane były po polsku.

	Pobliski kościół NSPJ prawdopodobnie nie był jeszcze przejęty przez polskie władze kościelne, wobec czego przesiedleńcy zza Buga poszukiwali polskiego kościoła – znaleźli go właśnie przy ul Jagiellońskiej.

	Dopiero w czerwcu 1948 r. świątynię przejęła parafia ewangelicko-augsburska, której służy on do dziś. Pierwsze nabożeństwo ewangelickie odprawiono uroczyście 4 lipca 1948 r.





	KALENDARIUM POWOJENNE PARAFII EWANGELICKO-AUGSBURSKIEJ PRZY UL. JAGIELLOŃSKIEJ

	1945. Po zakończeniu wojny ewangelicy w Gliwicach przeżywają ciężki okres. Zostają pozbawieni swoich kościołów. Kościół św. Barbary został przekazany przez władze państwowe do użytku katolickiego duszpasterstwa wojskowego jako kościół garnizonowy. Kościół przy ul. Jagiellońskiej został zabrany przez zakon pallotynów, a w kościele w Łabędach wojsko radzieckie urządziło kuźnię.

	1946. W ewangelickiej parafii w Gliwicach rozpoczyna pracę ks. Wilhelm Firla. Nabożeństwa odbywają się w małej salce dawnego Domu Opieki. Parafia w tym czasie liczy ok. 2000 wiernych.

	1948. W wyniku usilnych starań w 1948 roku zakon pallotynów zwrócił zabrany kościół. Po wykonaniu koniecznych remontów 16 października 1949 roku w Gliwicach i w Łabędach uroczyste nabożeństwo odprawił ks. bp Jan Szeruda.

	1952. W maju 1952 roku ks. W. Firla zostaje przeniesiony do Sorkwit na Mazurach. Po ks. Firli parafię przejmuje ks. Alfred Figaszewski, który po 40-letniej pracy w tej parafii w 1992 roku przeszedł na emeryturę.

	1992. Od roku 1992 aż do dzisiaj pracę duszpasterską w parafii prowadzi proboszcz ks. Jerzy Samiec.

	Nawiązując do przedwojennej działalności ewangelików na polu społecznym, w 1995 roku powstało Ewangelickie Towarzystwo Edukacyjne, które prowadzi społeczne gimnazjum i liceum przy ul. Franciszkańskiej 5 w budynku dawnego domu opieki.