Park Krajobrazowy  „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”

   23 listopada 1993 r. na terenie dawnej Puszczy Śląskiej utworzono dla ochrony wartości przyrodniczych i przyrodniczo-kulturowych związanych z działalnością zakonu Cystersów na Górnym Śląsku park krajobrazowy. Obejmuje on obszar Kotliny Raciborskiej, Płaskowyżu Rybnickiego, Wysoczyzny Gaszowickiej, Wilczy i Golejowskiej, doliny rzeki Ruda i Sumina z systemem hydrograficznym, rzeki: Pszczynka, Korzeniec, Gostyń. Cały kompleks zajmuje powierzchnię 63,407 ha, z czego na park przypada 49,397 ha a na jego otulinę 14,010 ha. Historycznym i turystycznym centrum parku są Rudy.  

   Do dziś przetrwała przestrzenna struktura osadnicza zorganizowana przez cystersów. Zachował cię układ przestrzenny Rud Wielkich i okolicy z najcenniejszym zabytkiem: zespołem klasztorno-pałacowym i otaczającym go parkiem krajobrazowym z bogatą kolekcją dendrologiczną. Spośród innych cennych obiektów kultury materialnej warto wymienić: kościół pocysterski z XIII wieku, kościół św. Magdaleny z cmentarzem, drewniane kościoły w Wilczy, Bełku, Palowicach, Wielopolu, dwory, spichlerze, historyczny układ leśniczówek i pałacyków myśliwskich, a także zabytki techniki (takie jak np. kolejka wąskotorowa Bytom-Karb-Markowice powstała na przełomie XIX/XX wieku, wpisana do rejestru zabytków w 1993 roku). Do cennych śladów działalności cystersów należy także kompleks stawów hodowlanych w Łężczoku, założonych w starorzeczu Odry. Obszar ten objęto ochroną rezerwatową w 1957 roku w celu zabezpieczenia jego unikatowych walorów. W obrębie parku krajobrazowego wydzielono także inne obszary chronione w formie: zespołu przyrodniczo-krajobrazowego dla założenia klasztorno-pałacowo-parkowego w Rudach Wielkich i użytków ekologicznych dla uroczyska „Buk” i parku „Pod Dębem”. Projektuje się utworzenia rezerwatu leśnego „Głębokie Doły” i kilku zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

   W granicach parku zauważono dotąd 48 gatunków chronionych roślin, 209 gatunków chronionych zwierząt, wśród nich 25 to gatunki narażone na wyginięcie na terenie kraju, wpisane do Polskiej Czerwonej księgi zwierząt. W granicach parku rośnie kilkaset pomnikowych drzew: dębów, lip i jesionów. obok pięknych samotników o rozłożystych koronach, szczególnie imponująco wyglądają aleje wiekowych drzew.

Łężczok 

   Rezerwat przyrody Łężczok leży w dolinie Odry, na zachód od wsi Babice, za torami linii kolejowej Kędzierzyn – Racibórz. Został utworzony w styczniu 1957 roku dla ochrony wielogatunkowego lasu łęgowego i pocysterskich stawów rybnych. Zajmuje on powierzchnię 408 ha i należy do największych w Polsce.

Na terenie rezerwatu występuje pięć dobrze zachowanych zespołów leśnych:

-          grąd subkontynentalny (tu występuje większość chronionych gatunków roślin)

-          łęg jesionowo-wiązowy

-          olszowy łęg przypotokowy

-          ols porzeczkowy

-          kwaśna dąbrowa  

   W rezerwacie żyją m.in. sarny, lisy, zające. Bytuje tu ponad 210 gatunków ptaków, z czego 121 lęgowych. Ocenia się, że pod względem liczby gatunków ptaków rezerwat zajmuje drugie miejsce w Polsce po Stawach Milickich. Szczególne miejsce w awifaunie rezerwatu mają gniazdujące tu ptaki wodno-błotne, co powoduje, że Łężczok został zaliczony do obszarów o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodno-błotnych w Polsce. Spotkać tu można bociana czarnego, kanię czarną, perkoza, trzmielojada, kormorana, orlika krzykliwego i gęś gęgawkę.  

   Dużą atrakcją rezerwatu są również występujące na jego terenie stawy: Salm Duży, Salm Mały, Babiczak, Tatusiak, Grabowiec, Ligotnik, Brzeziniak i Markowiak. Stawy te zostały założone do hodowli ryb przez rudzkich cystersów na przełomie XIV i XV wieku, a po kasacie zakonu służyły jako miejsce książęcych i cesarskich polowań. Ich ogólna powierzchnia wynosi około 218 ha . Rosnąca tu roślinność wodna i nawodna należy do unikalnych w skali kraju. Wśród najciekawszych roślin wyróżniają się: kotewka orzech wodny, storczyk, strzałka wodna, salwinia pływająca, grzybień biały, grążel żółty.  

   Jedną z najcenniejszych wartości przyrodniczych rezerwatu są stare aleje nagroblowe najmniej których udokumentowano obecność kilkuset okazów drzew o wymiarach pomnikowych.  

   Na terenie Łężczoka znajduje się też jeden z obiektów zabytkowych gminy, wpisany do rejestru zabytków. Jest nim dworek myśliwski, usytuowany pomiędzy stawami Ligotnik i Brzeziniak, w południowej części rezerwatu. Został zbudowany przez właściciela dóbr Babice około 1783 roku. Po wojnie mieściła się w nim gajówka, jednakże obecnie budynek stoi opuszczony i jest zdewastowany.  

Uroczysko  „GŁĘBOKIE DOŁY”

   Uroczysko Głębokie Doły, zlokalizowane w okolicy Książenic, stanowi prawdziwy klejnot górnośląskiej przyrody. Jest ono żywym dowodem świadczącym o tym, iż na obszarze województwa śląskiego mimo dalekiej posuniętej degradacji środowiska przyrodniczego zachowały się jeszcze fragmenty naturalnych ekosystemów.  Tutejsze lasy wyraźnie różnią się od typowych monokulturowych i mieszanych lasów gospodarczych spotykanych powszechnie w okolicy.  

   Najcenniejszym zespołem leśnym jest fragment około 1,5 ha buczyny sudeckiej z jedynym na Wyżynie Śląskiej stanowiskiem żywca dziewięciolistnego - żółto kwitnącej, rzadkiej rośliny runa. Lasy otaczające uroczysko kryją wyjątkowe bogactwo drzew o cechach pomnikowych, głównie buków - 129 ponad 100-letnich buków, w tej liczbie około 50 ponad 150-letnich. Jest to liczba rekordowa dla całego województwa.  

   W 1993 roku stwierdzono istnienie stanowisk 13 gatunków roślin prawnie chronionych. Są to m.in.: kopytnik pospolity, marzanka wonna, cięmiężyca zielona, bluszcz pospolity, storczyki. Faunę rezerwatu reprezentuje 67 gatunków kręgowców, z czego 54 objęte są ochroną całkowitą. Należą do nich m.in.: ropucha szara, rzekotka drzewna, ryjówka aksamitna i malutka. W świecie ptaków na uwagę zasługują: jastrząb, myszołów, pustułka, szereg gatunków dzięciołów, słowik, muchówka mała i białoszyja, turkawka, słonka. Gatunki silnie zagrożone reprezentują tu bocian czarny i pszczołojad. Uroczysko zamieszkują również duże ssaki podlegające ochronie łowieckiej: jeleń, sarna, dzik, lis, zając. Entomologiczną osobliwością uroczyska jest jedno z 6 stanowisk w kraju dużej mszycy - miodownicy klonowej - żerującej na kilkudziesięcioletnim klonie jaworze.

Uroczysko „DZIEWICZE GROBY”

   Nazwa miejsca wiąże się z wydarzeniami z 1920 r. Zginęły tam w tedy w niewyjaśnionych okolicznościach dwie dziewczyny. W rzeczywistości jest to zespół wydm. Cały teren porasta las sosnowy, w niższych partiach terenu można spotkać drzewa liściaste.  

   Zajmuje powierzchnie około 1,5 ha na prawym zboczu doliny Rudy. Znajdują się tu rzadkie gatunki drzew.  

Arboretum Bramy Morawskiej    

   Znajduje się ono na terenie lasu Obora w Raciborzu. Cały kompleks zajmuje powierzchnię około 150 ha . Na części kompleksu jest tworzony ogród botaniczny o nazwie Arboretum Bramy Morawskiej. Wytyczone są już ścieżki dydaktyczne ( ekologiczna i dendrologiczna ) oraz spacerowe. W lesie znajduje się mini-zoo, ścieżki zdrowia, tor saneczkowy, mała skocznia narciarska, resztki umocnień z czasów powstańczych oraz poniemieckie okopy i betonowy bunkier. W Oborze można także natrafić na trzy skupiska kurhanów, datowanych na okres od przełomu V/VI do VIII w.  

Leśniczówka Jankowice  

Leśniczówka Wildek  

Pałacyk myśliwski w Zwonowicach  

Pozostałości po gorzelni w Białym Dworze  

Pozostałości po kuźni w Trachach  

Pocysterski dworek w Stodołach z 1736 r.  

masz uwagi ? - napisz:  gliwickie_metamorfozy@op.pl